طرح کالابرگ الکترونیک که با هدف حمایت از خانوارهای کم‌درآمد و تامین امنیت غذایی از نیمه سال ۱۴۰۱ آغاز شد، در طول دو سال گذشته با مشکلات متعددی از جمله تخلفات فروشگاهی، کمبود منابع و عدم استقبال گسترده مواجه شده است. با این حال، مجلس شورای اسلامی در لایحه بودجه ۱۴۰۴ تصمیم گرفته است این طرح را بار دیگر احیا کند. اما سوال اصلی این است: آیا این بار زیرساخت‌ها و منابع کافی برای موفقیت این طرح فراهم شده است یا شاهد تکرار تجربه‌های ناموفق گذشته خواهیم بود؟

به گزارش کیوسک‌خبر، طرح کالابرگ الکترونیکی، یکی از سیاست‌های حمایتی دولت سیزدهم بود که از نیمه سال ۱۴۰۱ با هدف حمایت از خانوارهای کم‌درآمد و تسهیل دسترسی آن‌ها به کالاهای اساسی اجرایی شد. این طرح قرار بود با تخصیص یارانه‌های غیرنقدی، امنیت غذایی و معیشتی دهک‌های پایین درآمدی را بهبود بخشد. اما پس از دو سال، گزارش‌ها نشان می‌دهد که تنها ۴۴ درصد از مشمولین این طرح از آن استقبال کرده‌اند. این آمار به وضوح نشان می‌دهد که کالابرگ الکترونیک نتوانسته است به اهداف تعیین‌شده خود دست یابد.

چالش‌های اجرایی و تخلفات فروشگاهی

یکی از مهم‌ترین مشکلاتی که در اجرای این طرح وجود داشت، تخلفات فروشگاهی بود. بسیاری از فروشگاه‌های مشمول طرح، با هماهنگی یارانه‌بگیران، مبلغ نقدی یارانه را به آن‌ها پرداخت می‌کردند و کالاها را به قیمت بالاتر به سایر مشتریان می‌فروختند. این اقدام نه تنها باعث سوءاستفاده از منابع دولتی شد، بلکه سود کلانی را نیز برای فروشگاه‌ها به همراه داشت. به طوری که هر فروشگاه به ازای هر سهمیه کالابرگ، حدود ۳۰۰ هزار تومان سود کسب می‌کرد. این تخلفات گسترده، کارایی طرح را زیر سوال برد و باعث شد منابع قابل توجهی که برای تهیه کالاهای اساسی اختصاص یافته بود، به درستی به دست نیازمندان نرسد.

نیاز به نقدینگی یا کالاهای اساسی؟

یکی دیگر از چالش‌های اساسی این طرح، ترجیح خانوارهای کم‌درآمد به دریافت مبالغ نقدی به جای کالاهای اساسی بود. بسیاری از این خانوارها ترجیح می‌دادند یارانه کالایی خود را به پول نقد تبدیل کنند، چرا که نیازهای مالی آن‌ها فراتر از تامین کالاهای اساسی بود. این موضوع نشان می‌دهد که سیاست‌گذاران باید به نیازهای واقعی جامعه توجه بیشتری داشته باشند و سیاست‌های حمایتی را بر اساس این نیازها طراحی کنند.

مشکلات تامین منابع و شناسایی دهک‌های پردرآمد

طرح کالابرگ الکترونیک قرار بود بخشی از منابع خود را از طریق حذف یارانه‌های دهک‌های پردرآمد تامین کند. اما مکانیزم شناسایی این دهک‌ها با خطاهای زیادی مواجه شد. اطلاعات نادرست و ناقص درباره درآمد افراد، کار را برای تامین منابع مورد نیاز طرح دشوار کرد. این مشکل به‌طور مستقیم بر توانایی دولت در اجرای موثر طرح تاثیر گذاشت و باعث شد منابع کافی برای حمایت از دهک‌های کم‌درآمد فراهم نشود.

احیای دوباره طرح کالابرگ در لایحه بودجه ۱۴۰۴

با وجود تجربه ناموفق دو سال گذشته، مجلس شورای اسلامی در لایحه بودجه ۱۴۰۴ تصمیم گرفته است طرح کالابرگ الکترونیک را بار دیگر احیا کند. این بار هدف اصلی طرح، تامین امنیت غذایی و کاهش فقر عنوان شده است. بر اساس تبصره ۱۳ لایحه بودجه، دولت مکلف است از محل منابع حاصل از حذف یارانه نقدی دهک‌های هشتم، نهم و دهم، بسته حمایت معیشتی برای محرومان را اجرا کند. این طرح شامل افزایش اعتبار کالابرگ برای خانوارهای تحت پوشش نهادهای حمایتی و دهک‌های پایین درآمدی خواهد بود و قرار است از خرداد ۱۴۰۴ اجرایی شود.

شکاف‌های مالی و منطق نامفهوم طرح

با این حال، بررسی ارقام مربوط به این طرح نشان می‌دهد که شکاف‌های بزرگی در تامین منابع وجود دارد. طبق لایحه بودجه، قرار است ۴۰ هزار میلیارد تومان از حذف یارانه ۱۲ میلیون نفر از سه دهک بالای درآمدی تامین شود. اما با توجه به نبود اطلاعات دقیق درباره درآمد این دهک‌ها، بعید به نظر می‌رسد که این منابع به‌طور کامل تامین شود. حتی اگر این منابع فراهم شود، با تقسیم این رقم بر ۱۲ ماه و تعداد مشمولین، سهم هر فرد به حدود ۱۲۰ هزار تومان در ماه می‌رسد. این مبلغ برای یک خانواده ۴ نفره تنها ۴۸۰ هزار تومان خواهد بود که رقم ناچیزی برای پوشش هزینه‌های اساسی خانواده‌ها است.

نظرات کارشناسان اقتصادی

مرتضی افقه، اقتصاددان و کارشناس مسائل اقتصادی، در این باره می‌گوید: «دولت در حال حاضر منابع کافی برای اجرای این طرح را ندارد. مجلس به دنبال راه‌هایی است که با حذف سه دهک بالای جامعه، منابع بیشتری برای ادامه این طرح تخصیص دهد. اما از منظر اجرایی، دولت تمایل دارد از طریق کالابرگ‌ها میزان تقاضای مردم را با میزان تولید تطبیق دهد، چرا که این روش کنترل بهتری روی بازار ایجاد می‌کند.»

افقه همچنین تاکید کرد: «از دیدگاه مصرف‌کننده، بهتر است که خودشان تصمیم بگیرند چه کالایی را خریداری کنند. این آزادی عمل به آن‌ها امکان می‌دهد تا به بهترین نحو از یارانه‌ها استفاده کنند. اما از نظر اقتصادی، کالابرگ‌ها اگرچه می‌توانند کارایی داشته باشند، اما چالش‌های اجرایی زیادی دارند، به ویژه اینکه منابع کافی برای اجرای این طرح در دولت فعلی وجود ندارد.»

سوالات بی‌پاسخ و آینده نامشخص طرح

با توجه به تجربه‌های گذشته و چالش‌های متعدد در اجرای طرح کالابرگ، هنوز سوالات زیادی درباره آینده این طرح وجود دارد. آیا دولت می‌تواند زیرساخت‌های لازم برای اجرای موفق این طرح را فراهم کند؟ آیا این بار موفق به رفع مشکلات اجرایی و تخلفات فروشگاهی خواهد شد؟ و مهم‌تر از همه، آیا کالابرگ الکترونیک می‌تواند واقعا به تامین امنیت غذایی و معیشتی مردم کمک کند یا این طرح نیز همچون گذشته با شکست مواجه خواهد شد؟

به گزارش کیوسک‌خبر، در شرایطی که دولت با کمبود منابع مالی و مشکلات ساختاری مواجه است، احتمال موفقیت این طرح به نظر کم می‌رسد. مگر اینکه تغییرات اساسی در سیاست‌های یارانه‌ای ایجاد شود یا منابع جدیدی برای تامین مالی این طرح فراهم گردد. در غیر این صورت، بعید است که طرح کالابرگ الکترونیک بتواند به اهداف خود دست یابد و بار دیگر شاهد تکرار تجربه‌های ناموفق گذشته خواهیم بود.