سید علی خرم – استاد دانشگاه – حقوق بین‌الملل
کیوسک خبر – ظرف چند روز گذشته اخبار متناقضی از توافقات برجام در وین به گوش می‌رسد. آنچه در وین گفته می‌شود توافق برای بازگشت ایران به غنی سازی زیر پنج درصد و توقف غنی سازی‌های بالاتر مثل ۲۰درصد و ۶۰درصد است. براساس گزارش رویترز، این اقدام ایران بعلاوه آزاد کردن همه ایرانی- آمریکایی‌های زندانی در ایران می‌تواند زمینه‌ساز آزاد شدن ۷میلیارد دلار موجودی ایران در بانک‌های کره‌جنوبی گردد. یقینا همه مردم ایران از توافقات بین‌المللی و از جمله بر روی برجام خوشحال می‌شوند و اگر یک زندانی ایرانی – آمریکایی هم آزاد شود، وجدان انسانی مردم ایران بیشتر خوشحال می‌شود اما با آن مقدمات که دولت آقای رئیسی در باره برجام شروع کرد و تبلیغ نمود می‌خواهد برخلاف دولت قبل توافقاتی آنچنانی صورت دهد، توافقات وین اگر به این ترتیب باشد، مایه سوال و نگرانی جدی خواهد بود. در طرف مقابل، در ایران سخنان ابهام گونه‌ای زده می‌شود که روشن نمی‌نماید مواضع واقعی کدامند؟ دبیر شورایعالی امنیت ملی درباره همراهی آمریکا برای یک توافق خوب ابراز تردید می‌کند و تیم مذاکره کننده ایرانی در وین خبر از توافق نزدیک می‌دهد. شاید مصاحبه آقای امیرعبداللهیان وزیر امور خارجه با فایننشال تایمز تا حدودی روشنگر باشد و برخی نکات و مشکلات را روشن نماید. ایشان سخن از توافق خوب بر روی برجام می‌زند و در تشریح آن اعلام آمادگی ایران برای بازگشت ایران به برجام ۲۰۱۵ می‌نماید به‌شرط آنکه آمریکا گام‌هایی بردارد. ابتدا همه تحریم‌های مرتبط با هسته‌ای و براساس قطعنامه ۲۲۳۱ برداشته شود. آنگاه تضمین‌هایی وجود داشته باشد که آمریکا مجددا به خروج از برجام دست نیازد. به‌نظر می‌رسد در هر دو مورد، آمریکا دارد دست به مانورهایی می‌زند که توافقات برجام را به شکل ابهام گونه به پایان برساند. درست است که توافقات برجام اگر درکنگره نمایندگان آمریکا به تصویب نرسد امکان دارد رئیس‌جمهور بعدی از تعهد داشتن به آن سر باز زند ولیکن متعهد نمودن آمریکا و جامعه بین‌المللی به توافقات برجام، راه‌های متعدد دارد که حقوق بین‌الملل و رویه‌های سیاسی آنرا تشریح و توضیح می‌دهد. به‌عبارت دیگر نباید سطح خواسته ایران را به‌قول آن بنده خدا، در حد آبنبات پایین آورد که هیچ‌کس در جهان به آن اهمیت نمی‌دهد و تعهدی به آن نخواهد داشت. مهم‌ترین مقابله کشورمان در قبال بی‌تعهدی آمریکا می‌تواند قدرت بازدارندگی ما باشد. به‌عبارت دیگر به جای اینکه سطح خواسته خود را تا حد بیانیه دادن رئیس‌جمهور آمریکا و یا روسای پارلمان‌های اروپا مبنی بر تعهد به برجام پائین بیاوریم، درصدد باشیم از موضع قدرت، توافقات حاضر بر روی برجام را به ترتیبی به انجام برسانیم که در صورت خروج آمریکا و دیگر اعضا از برجام، ایران بی‌درنگ بتواند به جایگاه فنی خود در هسته‌ای باز گردد. ایران نباید خود را در تنگنایی قرار دهد که در صورت نقض مجدد برجام از سوی آمریکا، دست به دامن این و آن شود که بلکه آمریکا را راضی به بازگشت به برجام نماید. نکته دیگر اینکه آزاد کردن پول‌های بلوکه شده ایران می‌تواند علامت حسن نیت باشد ولی نمی‌تواند مابه ازای توافق قرار گیرد چون این پول‌ها متعلق به ایران است و آزاد کردن آنها امتیازی نیست که غرب یا آمریکا در برجام به ایران بدهد اما آزادی فروش نفت، آزادی تجارت و مهمتر از همه، سرمایه‌گذاری خارجی در ایران و آزادی انتقال تکنولوژی پیشرفته به کشورمان واجد اهمیت هستند و می‌توانند بخشی از توافقات باشند که مابه ازای بازگشت ایران به برجام تلقی گردد. موضوع دیگر اینکه آزادی زندانیان ایرانی – آمریکایی نبایستی بخشی از توافقات برجام قرار گیرد، زیرا این یک موضوع انسانی است که باید براساس رفع سوء‌تفاهم و داوطلبانه از سوی ایران انجام گیرد و طرف آمریکایی نباید ایران را آلوده چنین معامله‌ای نماید که نهایتا دستاورد آمریکا از مذاکرات برجام، یک اقدام انسان دوستانه تبلیغ خواهد شد و ایران را متهم به معامله بر روی حیات و ممات انسان‌های بی‌گناه می‌نماید.