دکتر حسین مهری

دکتر حسین مهری مدیرعامل بانک صنعت و معدن در یادداشتی که توسط خبرگزاری ایرنا منتشر شده است به توسعه همه‌جانبه مبتنی بر رویکرد زیست‌ بوم کارآفرینانه و نقش آن در جهش در بخش صنعت و معدن پرداخته است که متن آن در ادامه آمده است:

در حالی روز صنعت و معدن را گرامی می‌داریم که سال جاری براساس منویات مقام معظم رهبری به سال جهش تولید مزین شده است، جهشی که به‌فرموده ایشان می‌بایست باعث ایجاد تغییرات ملموس مثبت در زندگی مردم شود.
در مورد اهمیت و ضرورت جهش تولید تردیدی وجود ندارد؛ جهش تولید به‌وسیله بهبود شاخص‌های اقتصادی کشور (از قبیل ایجاد اشتغال مولد، افزایش تولید ناخالص داخلی و درآمد سرانه) و نیز شاخص‌های اجتماعی و فرهنگی (از قبیل تقویت همبستگی، عزت و اعتماد به نفس ملی) راهبردی عالمانه برای ایجاد اقتصادی سالم، مقاومتی و تاب‌آور محسوب می‌شود.
این مهم به ویژه در بخش صنعت و معدن به عنوان یکی از اصلی‌ترین و مهم‌ترین بخش‌های اقتصادی کشور حائز اهمیت است. با این وجود، مساله و چالش اصلی چگونگی نیل به این هدف ارزشمند و به عبارت دیگر شناسایی ارکان کلیدی و جهت‌دهی و تسهیل رفتار ذینفعان و عاملان اصلی در تحقق این مهم، به‌خصوص صنعتگران، معدنکاران و کارآفرینان، می‌باشد.
در پاسخ به چالش فوق و از منظر علم کارآفرینی می‌توان گفت که جهش تولید از دو مسیر کلی قابل حصول است. مسیر اول شکل‌گیری کسب و کارهای جدید است که به ارائه محصولات و خدمات جدید می‌پردازند که در علم کارآفرینی به عنوان کارآفرینی مستقل شناخته شده است. مسیر دوم، بوسیله توسعه محصولات و خدمات جدید در بازارهای موجود و جدید توسط شرکت‌های فعال است که در پژوهش‌های کارآفرینی به عنوان کارآفرینی سازمانی یا شرکتی شناخته شده است.
به طورکلی، می‌توان گفت توسعه کارآفرینی به مفهوم افزایش نرخ رفتارهای کارآفرینانه مستقل و شرکتی، می‌تواند مسیری قابل اتکا برای تحقق جهش تولید در کشور باشد. بنابراین، جهش تولید در بخش صنعت و معدن مستلزم تسهیل و توسعه رفتارهای کارآفرینانه مستقل و شرکتی صنعتگران و معدنکاران و کارآفرینان بالقوه و موجود است. برای توسعه و تسهیل کارآفرینی در این بخش و با هدف جهش تولید، سه مؤلفه اصلی در علم کارآفرینی شناخته شده است که به نظر می‌رسد برنامه‌ریزی به منظور توسعه و تحقق همزمان این سه رکن می‌تواند جهش تولید و توسعه کارآفرینی را در بخش صنعت و معدن بدنبال داشته باشد:

۱- رکن اول فعالیت‌های کارآفرینانه وجود و یا ایجاد فرصت است به‌نحوی که کارآفرینی اساساً به عنوان شناسایی و بهره‌برداری از فرصت‌ها شناخته شده است.
فرصت به عنوان موقعیت‌های مناسب برای انجام عمل و یا اقدامی تعریف می‌گردد و از حیث رفتارهای کارآفرینانه، فرصت‌ها زمانی وجود دارند که نواقص و عدم تعادل در جنبه های تقاضا و عرضه در یک سیستم وجود دارد. به عبارت دیگر، فرصت ها زمانی وجود دارند که به نیازها درست پاسخ داده نشده و یا از منابع بدرستی استفاده نشده است. نگاهی گذرا به بخش صنعت و معدن کشور نشان می‌دهد که فرصت‌های بیشماری در بخش های مختلف صنعتی و معدنی کشور وجود دارد که به نحو مطلوب پاسخ داده نشده است. به عنوان مثال، در بخش معدن، ایران به عنوان یکی از ۱۵ کشور دارای غنی‌ترین و متنوع‌ترین منابع معدنی شناخته شده است، در حالیکه سهم این بخش از تولید ناخالص داخلی کشور به علت مشکلاتی از قبیل خام‌فروشی‌ها و غیره بسیار نازل است و شکل‌گیری رفتارهای کارآفرینانه جدید و شرکتی در این حوزه می‌تواند جهش تولید در این بخش را بدنبال داشته باشد.

۲- رکن دوم توسعه رفتارهای کارآفرینانه، عاملان و کارآفرینان هستند.
فرصت‌ها زمانی به منافع اقتصادی و اجتماعی تبدیل خواهند شد که افراد و عاملانی باشند که انگیزه و توانایی کارآفرینی و استفاده از فرصت‌ها را داشته باشند به همین خاطر است که کارآفرینان به عنوان موتور محرک توسعه اقتصادی-اجتماعی جوامع شناخته شده‌اند. از حیث بینش‌ها و توانایی‌های کارآفرینانه در کشور مشکل چندانی وجود ندارد، هرچند از طریق آموزش‌های بلندمدت وکوتاه مدت (مثلاً آموزش‌های کارآفرینی شرکتی/سازمانی و کارآفرینی مستقل و شکل‌گیری کسب و کارهای دانش‌بنیان، به خصوص در بخش معدن) می‌توان به پرورش عاملان توانمندتر (دارای اهلیت و صلاحیت) پرداخت، اما شاید مشکل عمده‌تر در این حوزه در کشور فقدان انگیزه برای رفتارهای کارآفرینانه در مقابل سایر استراتژی‌ها و رفتارهای جایگزین از قبیل واسطه‌گری و سفته‌بازی و یا هدایت منابع به سمت فعالیت‌های غیر تولیدی و نامولد و یا خام فروشی باشد. این مهم بسیار تحت تأثیر رکن سوم است و شاید مهمترین رکن نیازمند توجه ویژه در کشور برای تحقق جهش تولید، محیط و یا بستر کارآفرینی باشد که در ادامه بحث می‌شود.

۳- رکن سوم توسعه رفتارهای کارآفرینانه محیط و بستر رفتارهای کارآفرینانه است.
رفتارهای کارآفرینانه مستلزم محیط و بستری است که هزینه و زمان رفتارهای کارآفرینانه عاملان را کاهش دهد. به عبارت دیگر، عاملان زمانی رفتار کارآفرینانه را بر سایر رفتارهای جایگزین (مانند رفتارهای غیرمولد و آربیتراژ) ترجیح خواهند داد که منافع و مزایای کسب شده آن بیش از فعالیت‌های جایگزین باشد. امروزه در برنامه ریزی برای توسعه کارآفرینی، رویکرد زیست‌بوم کارآفرینانه نگاه همه جانبه به توسعه کارآفرینی دارد و مجموعه عناصر و ذینفعان کلیدی در تسهیل رفتارهای کارآفرینانه (از قبیل قوانین و مقررات، فرهنگ، نهادهای حامی و پشتیبان، منابع مالی، سرمایه‌های انسانی، شبکه ها و بازارها) را به طور همزمان و همراستا در نظر می‌گیرد. به عبارت دیگر، جهش تولید بر اساس توسعه رفتارهای کارآفرینانه زمانی اتفاق خواهد افتاد که همه نهادهای پشتیبان و تسهیل‌گر رفتارهای کارآفرینانه شامل نهادهای قانونگذار، نظارتی، دادرس، بانک‌ها و تأمین کنندگان مالی، نهادهای توسعه منابع و سرمایه‌های انسانی مانند دانشگاه‌ها، نهادهای فرهنگی و غیره هم جهت و هم راستا یاری‌گر شکل‌گیری و توسعه رفتارهای کارآفرینانه مولد، نوآورانه، سلامت و اخلاق‌گرا باشند. در این حالت است که انرژی و منابع صنعتگران، معدنکاران و کارآفرینان بالقوه و موجود کشور به سمت رفتارهای نوآورانه، رسمی، مولد و فرصت‌ساز خواهد رفت که یقیناً جهش تولید را به‌دنبال خواهد داشت.
به طورکلی می‌توان گفت که جهش تولید در بخش صنعت و معدن از مسیر رفتارهای کارآفرینانه مستقل و شرکتی قابل حصول است که نیازمند توجه به سه‌گانه فرصت-عامل-محیط است که نقش محیط و زیست‌بوم کارآفرینی در هدایت منابع و تلاش‌های کارآفرینان به سمت فرصت‌های مولد و نوآورانه بسیار حائز اهمیت است که نیازمند نظام تدبیری است که همه ذی‌مدخلان به‌مثابه واگن‌های یک قطار هم‌جهت و هم‌راستا در خدمت کارآفرینان، صنعتگران و معدنکاران عزیز کشور برای تبدیل تفکرات کارآفرینانه آنان به ارزش‌های اقتصادی و اجتماعی برای ایران عزیزمان باشند.