یادداشت از مرتضی نجفی قدسی

در پی رحلت عالم ربانی حضرت آیت‌الله سید کمال فقیه ایمانی، مرتضی نجفی قدسی در مقاله‌ای مبسوط به شرح فعالیت‌های ایشان پرداخته است که چنین می‌خوانیم:

 بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ 

« وَالَّذِینَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ فِی رَوْضَاتِ الْجَنَّاتِ » (شوری، ۲۲)

و کسانی که ایمان آورده و کارهای نیک و شایسته انجام دادند در باغ‌های بهشت هستند.

اولین عالمی که از دوره نوجوانی با او آشنا و مانوس شدم مرحوم آیت‌الله سید کمال فقیه ایمانی بود که در عموم مردم به «حاج آقاکمال» معروف بود. او سال‌ها در یکی از مساجد محل زندگی ما در اصفهان به نام «مسجد آقاعلی بابا» هر سه وقت صبح، ظهر و شب اقامه جماعت داشت. ارتباط و آشنایی بنده با ایشان از سال ۱۳۵۴ یعنی از سن ۱۲ سالگی با حضور در مسجد ایشان آغاز شد، رویه همیشگی ایشان این بود که بعد از اذان صبح و اقامه جماعت در مسجد به تفسیر قرآن می‌پرداختند و در طول این سال‌ها بارها کل قرآن را به تفسیر آن هم با بیانی ساده و قابل فهم برای عموم مردم و نمازگزاران بیان می‌کردند، البته فضای مسجد خیلی جذاب و دوست داشتنی بود و پذیرایی مختصری هم صورت می‌گرفت که ابتدا یک استکان آبجوش شیرینی می‌دادند و پس از آن در سینی‌های کوچک سنتی و قهوه‌خانه‌ای یک چایی شیرین با مقداری نان قندی پذیرایی می‌کردند و همین‌طور که آقا بر بالای منبر تفسیر قرآن می‌گفت ما هم چایی و نان قندی را نوش جان می‌کردیم و همزمان از بیانات «حاج آقا کمال» هم بهره می‌بردیم و به نظرم این روش سنتی سبک خوبی است که بیشتر در اصفهان مرسوم است یعنی در حین منبر آقا و یا مداحی پذیرایی هم انجام می‌شود و جلسه از حالت خشکی خارج می‌شود و صمیمت جلسه هم بیشتر می‌شود اگرچه از قبل از انقلاب در مجالس روضه اصفهان یادم هست که قلیان هم برای اهلش توزیع می‌کردند و بعضی از مستمعین در حین شنیدن منبرها قلیان هم می‌کشیدند که خوب با توجه به مضرات آن خوشبختانه دیگر جمع شده است، الغرض برگزاری مراسم‌های مذهبی نباید خشک باشد و باید مردمی و صمیمانه و بدون تکلف برگزار شود و اگر پذیرایی در طول جلسه انجام شود، قطعا خستگی شنوندگان کمتر می‌شود.

ظهرها هم که جمعیت بیشتری در مسجد حضور داشتند پس از نماز ظهر و عصر، در حد پنج دقیقه مساله شرعی می‌گفتند و سپس در جایگاه خود می‌نشستند و به مراجعات مردمی رسیدگی می‌کردند که گاهی تا یک ساعت هم به طول می‌انجامید. شب‌ها هم پس از اقامه نماز جماعت مغرب و عشاء بیان کوتاهی از احادیث اهل بیت (ع) داشتند که بیشتر جنبه اخلاقی و سازنده داشت و مجددا در جایگاه خود می‌نشستند و به پرسش‌های مردم جواب می‌دادند و هر کس کاری داشت با ایشان مشورت می‌کرد و از راهنمایی ایشان بهره می‌برد، البته مراجعات مردمی و در دسترس بودن ایشان به مسجد ختم نمی‌شد بلکه هر روز یک ساعت به ظهر مانده و عصرها یک ساعت به غروب مانده در کتابخانه بزرگی که به نام مبارک امیرالمومنین ساخته بود حضور پیدا می‌کرد و باز به مراجعات مردمی رسیدگی می‌کرد.

• دفتری در اتاقک شیشه‌ای که همه مردم او را ببینند

کتابخانه ایشان در بر خیابان احمدآباد و چهارراه شکرشکن بود و اتاق ملاقات ایشان هم در جلوی کتابخانه یک اتاقک شیشه‌ای بود که تمام مردم و مسافرانی که از خیابان رد می‌شدند ایشان را پشت یک میز چوبی ساده در اتاقی ساده با ده صندلی برای مراجعان می‌دیدند و یادم می‌آید زمانی به ایشان عرض کردم حاج آقا این کتابخانه به این وسعت، چرا شما دفترتان را در جلوی کتابخانه آن هم در اتاقکی شیشه‌ای که از هر طرف شما را می‌بینند قرار داده‌اید؟! که ایشان پاسخ داد من باید در دسترس مردم باشم و اگر اتاقم دیواری داشته باشد که مانع دید مردم باشد، رهگذران نمی‌دانند من هستم و یا نیستم ! بنابراین به جای دیوار، شیشه گذاشته‌ام تا هر کس از خیابان رد می‌شود ببیند من اینجا نشسته‌ام و اگر کاری دارد بیاید! ببینید این معنای روحانی مردمی است که واقعا باید الگوی همه علما و روحانیون مساجد و حتی مسئولین باشند که خود را در معرض و در دسترس همیشگی مردم قراردهند.

روزی پنج بار و در مجموع چندین ساعت در خدمت مستقیم مردم بود و لذا مردم هم به ایشان بسیار علاقه داشتند و بیشترین وجوهات خود را به ایشان می‌دادند و ایشان هم با بسط ید به رتق و فتق امور مردم می‌پرداخت، هر زن و شوهری که به اختلاف بر می‌خوردند به پیش حاج آقاکمال می‌آمدند و او با زبان شیرین و با چهره نورانی و متبسمی که داشت، مشکل آنها را حل می‌کرد و قلوب آنها را به هم پیوند می‌داد.

• حلال مشکلات مردم

مرحوم حاج آقاکمال تنها به امور شرعی مردم رسیدگی نمی‌کرد بلکه بسیاری از مشکلات اجتماعی آنان را نیز حل می‌کرد و تنوع کارهایی که مردم به ایشان رجوع می‌کردند بسیار عجیب و غریب بود و این نتیجه انس مردم با ایشان بود.

قبل از انقلاب و تا سال‌ها بعد از انقلاب هم که هنوز کتابخانه ساخته نشده بود، ایشان حجره‌ای کوچک در مدرسه ملاعبدالله اصفهان در جنب بازار داشت که در آنجا هم معمولا هر روز صبح‌ها حدود دو ساعت تا اذان ظهر در خدمت مراجعات مردم و بازاریان بود و سپس به مسجد می‌رفت و دوباره در مسجد هم عده‌ای دیگر به نوبت می‌ایستادند و هر کدام چند دقیقه ایشان را می‌دیدند و گفت‌وگو می‌کردند و می‌رفتند. رویه یک روحانی در مسجد باید این چنین باشد نه این‌که روحانی مسجد زودتر از نمازگزاران از مسجد خارج شود!

به مرحوم حاج آقا کمال بعد از انقلاب پست‌های زیادی از امامت جمعه اصفهان گرفته تا دیگر مشاغل پیشنهاد شد و ایشان هیچ کدام را نپذیرفت و خود را وقف تمام عیار مردم کرده بود و دوست داشت در خدمت پیوسته و مستقیم مردم باشد و لذا از رهگذر این اعتماد مردمی به ایشان، موفق شدند چندین بیمارستان مهم و بیش از بیست درمانگاه برای مردم اصفهان و مناطق محروم بسازند.

دائره خدمات ایشان به شهر اصفهان محدود نبود بلکه در بازسازی مناطق جنگی هم نقش مهمی داشت و حوزه علمیه مهمی را در مشهد به نام حجتیه بنیان نهادند و در اصفهان هم مدرسه دارالحکمه باقر‌العلوم (ع) را تاسیس کردند و در مجموع بیش از یک هزار نفر از طلاب را در مدارسشان شهریه می‌دادند.

• خدمات علمی آیت‌الله فقیه ایمانی/ سفارش حضرت امام بر نگارش تفسیر قرآن به زبان انگلیسی

و اما نگاهی هم به خدمات علمی ایشان داشته باشیم که در جای خود بسیار حائز اهمیت و منحصر به فرد است. یکی از کارهای بسیار مهم «حاج آقاکمال» که البته به توصیه حضرت امام خمینی (ره) آغاز کردند، اهتمام بر تفسیر قرآن به زبان انگلیسی بود، ایشان در این زمینه گفت یکبار که خدمت حضرت امام رفته بودم ایشان به من فرمودند: «آقای فقیه! علمای بزرگوار گذشته شاید غفلت کردند یا توجه خاصی نبوده که تفسیر قرآن به زبان انگلیسی و روسی بنویسند، ترجمه بعضا داریم اما تفسیر نداریم، خواهش می‌کنم شما همه کارهای آخوندی را بگذار کنار و وارد این مرحله شو که این کار زنده شود» من هم گفتم: چشم، اطاعت می‌کنم، باز گفتند «هر کاری هم داری من در خدمتم» من هم عرض کردم: خیر، من فقط می‌خواهم دعا بفرمایید تا من بتوانم موفق به این کار شوم و ایشان هم فرمودند: سفت و محکم برو جلو بلکه به حول و قوه الهی این کار انجام شود.

آیت‌الله فقیه ایمانی برایم تعریف کرد که بلافاصله پس ازدستور حضرت امام من مشغول به کار شدم ودیدم ما برای این‌که تفسیری برای همه جهان داشته باشیم باید از مجموع تفاسیر شیعه و اهل سنت، تفسیر جدید را با اقتباس از آنها تدوین کنیم و سپس آن تفسیر را به دست ترجمه بسپاریم که بالاخره پس از بررسی‌های مختلف هشت منبع تفسیری از منابع روایی شیعه و اهل سنت انتخاب شد و متون همه این تفاسیر بررسی می‌شد و مواردی که روی آنها حساسیت بود را نمی‌آوردم تا مبادا موجب اختلاف شود و حتی برای این‌که نگویند یک عالم شیعی این تفسیر را نوشته، اسم خود را براین تفسیر نگذاشتم و امضاء آن را به نام «مجموعه‌ من علماء المسلمین» گذاشتم یعنی جمعی از علمای مسلمان این تفسیر را نوشته‌اند و الحمدلله کارها به سرعت پیش رفت، لجنه‌ای هم از اساتید زبان انگلیسی در اصفهان همزمان با تدوین متن فارسی تفسیر مشغول ترجمه به زبان انگلیسی شدند که مجموعا در ۲۰ جلد این تفسیر به نام «نورالقرآن فی تفسیر القرآن» منتشر شد و با اقبال عجیبی در اروپا و آمریکا و سراسر کشورهای جهان مواجه شد به طوری که گونی گونی نامه از پست از تقاضاهای خارج کشور و انعکاس این تفسیر می‌رسید و ما باید به تک تک این نامه‌ها پاسخ می‌دادیم.

• ترجمه تفسیر قرآن به زبان روسی

ترجمه به زبان روسی تفسیر «نورالقرآن» هم به اهتمام گروهی از مترجمان متخصص در سن پترزبورگ روسیه انجم شد که با همکاری انتشارات شرق شناسی سن پترزبورگ و موسسه انتشاراتی صدرا در۱۲ جلد در مسکو منتشر شد و مراسم رونمایی آن نیز در تیرماه سال ۱۳۹۴ در نخستین جشنواره بین‌المللی قرآن مسکو با حضور شخصیت‌های علمی و نمایندگان سیاسی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران و فدراسیون روسیه با حضور مرحوم آیت‌الله تسخیری برگزار شد. این تفسیر تنها تفسیر ترتیبی و کامل قرآن است که به زبان روسی منتشر شده و مورد اقبال گسترده مسلمانان روسی زبان قرار گرفته است.

• تاثیر گسترده تفسیر قرآن به زبان انگلیسی در جهان

همانطور که اشاره کردم تفسیر قرآن به زبان انگلیسی در اروپا و آمریکا بسیار اثرگذار بود بطوری که نامه‌های زیادی حتی از زندانهای آمریکا می‌رسید و تفاضای این تفسیر را داشتند و آیت‌الله فقیه‌ ایمانی این مجلدات انگلیسی تفسیر قرآن را با هزینه خود با پست برای آنها ارسال می‌کرد و حتی برای کتابخانه‌های آنها می‌فرستاد و گاهی آنها اگر پول هم می‌خواستند بدهند آیت‌الله فقیه ایمانی قبول نمی‌کرد و متن آن را هم در اینترنت رایگان برای استفاده همگان قرار داده است.

آیت الله فقیه ایمانی به سبب نگارش تفسیر «نورالقرآن» و انتشار آن به زبان انگلیسی در سال ۱۳۷۴ در زمان ریاست جمهوری آیت‌الله هاشمی رفسنجانی در زمره خادمان قرآن معرفی شد و مورد تجلیل ایشان قرار گرفت، ایشان همچنین در یازدهمین دوره مجمع اساتید تفسیر حوزه در دارالقرآن علامه طباطبایی مورد تکریم و تجلیل حوزه علمیه قم قرار گرفت و لوح تقدیر ایشان را حضرت آیت‌الله العظمی مکارم شیرازی امضا و اهدا فرمودند.

• نامه بیل کلینتون ریاست جمهور آمریکا به آیت‌الله فقیه ایمانی

در زمان ریاست جمهوری بیل کلینتون دایره اثرگذاری این تفسیر قرآن به خانه او می‌رسد و روزی می‌بیند که دخترش مشغول خواندن کتابی به نام «نورالقرآن» است که آن را بررسی می‌کند و می‌بیند این کتاب تفسیر قرآن است و از منشورات موسسه تحقیقاتی امام امیرالمومنین (ع) در اصفهان است و متعاقب آن نامه‌ای برای آیت‌الله فقیه ایمانی رییس این موسسه می‌‌فرستد و از اینکه این تفسیر را دخترش مطالعه می‌کند خبر می‌دهد و اذعان می‌کند که من و مادرش متوجه هستیم او چه می‌خواند و در نهایت هم از ارسال این یک جلد تفسیر قرآن  تشکر می‌کند. البته آیت‌الله فقیه ایمانی برایم تعریف کردند که ما این تفسیر را شخصا برای او نفرستاده بودیم، مجلداتی از این تفسیر را برای همه ایالات آمریکا فرستاد بودیم و ظاهرا در یک کنفرانس که مربوط به زنان بوده است و دختر کلینتون یعنی چلسی هم در آنجا حضور داشته این کتاب تفسیر چون به زبان انگلیسی بوده است به او هدیه داده می‌شود و او هم جذب مطالعه این تفسیر می‌شود. البته آیت‌الله فقیه ایمانی گفتند من بلافاصله کل ماجرا را برای مقامات عالیرتبه کشور منتقل کردم اما از انتشار نامه کلینتون خودداری کردیم تا مبادا تصور شود ما قصد بهره‌برداری داریم.

• ماجرای پرغصه آیت‌الله فقیه ایمانی

آیت‌الله فقیه ایمانی بی‌سر و صدا توانست ندای قرآن را به تمام نقاط آمریکا و حتی ‌زندانهای آنجا برساند و چه گرایشی به اسلام در پرتو این تفسیر در اروپا و آمریکا پدید آمد. علاقمندی چلسی به کتاب تفسیر قرآن، حساسیت صهیونیست‌ها که در هیات حاکمه آمریکا حضور جدی دارند را برانگیخت و چلسی را با یک جوان یهودی به ازدواج درآوردند و حواسشان جمع بود تا مبادا جذب اسلام شود، آنها به نظر من به همین میزان بسنده نکردند و در حقیقت اقدام به یک پاتکی کردند که ای کاش اتفاق نمی‌افتاد، چون این ماجرا بسیار مرحوم آیت‌الله فقیه ایمانی را رنجیده خاطر کرد و بسیار غصه خورد و دلشکسته شد و از این غم رنجور و ضعیف شد و در این دو سال اخیر عملا بیشتر مریض و در منزل بستری بود و این غصه جانکاه او را رها نمی‌کرد.

اما این غصه جانکاه چه بود؟ چند سال پیش یکی از دختران آیت‌الله فقیه ایمانی در مالزی مشغول تحصیل بود، آن پاتکی که می‌گویم صهیونیست‌ها زدند اینجا بود که وقتی دیدند چلسی دختر کلینتون دارد جذب اسلام می‌شود و این کار را در اصل آیت‌الله فقیه ایمانی با انتشار تفسیر قرآنش به زبان انگلیسی انجام داده است، درصدد مقابله برآمدند و با عواملی به فرزندشان که در مالزی مشغول درس خواندن بود نزدیک شدند و رفاقت کردند و پس از پایان تحصیلات  هم به اروپا رفت و به ایران برنگشت و حتی موسسه‌ای برای دوستی با اسرائیل پایه‌گذاری کرد و با برنامه‌ریزی صهیونیست‌ها به دیدار شیمون پرز رییس رژیم  صهیونیستی رفت و‌ آنها از این ماجرا بسیار بهره‌برداری رسانه‌ای کردند و در حقیقت قلب آیت‌الله فقیه ایمانی را نشانه رفتند و او را در غصه دختر فریب‌خورده‌شان عمیقا فرو بردند!

به هر حال آیت‌الله فقیه‌ ایمانی یک چهره بسیار خدوم و مردمی بود که شعاع وجودی‌اش نه تنها در ایران بلکه در سطح جهان پدیدار است و خدمات و آثار علمی او که تنها یک نمونه آن را در این مقال گفتم و مرکز تحقیقاتی ایشان بسیاری از آثار و متون کهن و حدیثی را احیاء کرده است که یک نمونه آن تصحیح و بازبینی نسخه قدیمی کتاب شریف «وافی» است که مجموعا در ۱۹ جلد منتشر شده است.

احیاء آثار اهل بیت‌ (ع) وجهه همت ایشان بود و کتاب «دسته گلی از بوستان اهل بیت» شامل احادیثی بسیار کاربردی و اخلاقی از ائمه اطهار (ع) در تیراژهای زیاد و به زبانهای مختلف تاکنون منتشر شده است.

تاسیس صندوق خیریه برای جهیزیه نیازمندان و بسیاری از موسسات عام‌المنفعه که ایجاد کردند همگی از برکات این شجره طیبه است. جا دارد در این مقال از برادر بزرگترشان حضرت ‌آیت‌الله سید‌جلال‌الدین فقیه ایمانی هم یادی بکنیم که داماد مکرم مرجع عظیم الشان حضرت‌ آیت‌الله العظمی سید‌ابوالقاسم خویی (رض) بودند و ایشان هم وجودی بسیار ارزشمند و نافع جامعه و حوزه‌های علمیه بودند و آثار و باقیات صالحاتشان از مدینه‌العلم مشهد و مدینه‌العلم قم و بسیاری دیگر از موسسات علمی و حوزوی و خیریه همچنان باقی است.

از مرحوم آیت‌الله سید کمال فقیه ایمانی بحمدالله اولاد صالحی از دختر و پسر باقی هستند که انشاء‌الله راه ایشان را به نحو احسن ادامه می‌دهند و مردم شریف اصفهان نیز که دهها سال با مرحوم حاج‌ آقا کمال از نزدیک مآنوس بودند، در غم از دست دادن ایشان بسیار متاثرند و من شاید در مردمی بودن کمتر روحانی و عالمی را مثل ایشان دیده‌ام.

شرح مبارزات انقلابی آیت‌الله فقیه ایمانی نیازمند مقاله مستقلی است چرا که وی یکی از ارکان و محورهای مبارزات انقلاب مردم اصفهان بود که این ماجرا داستانهای زیادی دارد و من خودم نام خمینی را در قبل از انقلاب و در اوان نوجوانی در جلسات تفسیر قرآن صبحهای جمعه مکتب‌الرضا (ع) که مخصوص عده‌ای از بازاریان و معتمدین ایشان بود، شنیدم.

اما آنچه که برای نیاز امروز جامعه بشری احساس می‌شد، توجه به سلوک مردمی ایشان بود که امیدوارم الگوی خوبی برای جامعه روحانیت و اهل علم باشد و ارتباط علماء و مردم هیچگاه منقطع نگردد.

امیدوارم خداوند به لطف و عنایت ولی‌الله الاعظم امام زمان ارواحنا فداه شر این ویروس منحوس را از جامعه بشری و مخصوصا شیعیان اهل بیت‌‌ (ع) دور بفرماید که تاکنون نفوس زیادی را از دست داده‌ایم و امیدواریم خدای متعال به خانواده‌هایشان صبر عنایت کند و همه جانباختگان کرونا را هم با شهدا محشور بفرماید و در روضات جنات خود ماوی دهد، فاصبر ان وعد الله حق.