حکمرانی داده‌محور؛ کلید توسعه اقتصاد دانش‌بنیان در ایرانبه گزارش کیوسک‌خبر، در عصر حاضر، شرکت‌های دانش‌بنیان به عنوان موتور محرکه اقتصاد جهانی شناخته می‌شوند. این شرکت‌ها با تکیه بر فناوری و نوآوری، نه تنها به رشد اقتصادی کمک می‌کنند، بلکه نقش کلیدی در ایجاد اشتغال و افزایش صادرات ایفا می‌نمایند. با این حال، توسعه این حوزه نیازمند زیرساخت‌های مناسب، سیاست‌گذاری‌های دقیق و مهم‌تر از همه، حکمرانی داده‌محور است. در ایران، اگرچه گام‌هایی در این زمینه برداشته شده، اما هنوز فاصله زیادی تا رسیدن به استانداردهای جهانی وجود دارد.

به گزارش کیوسک‌خبر، یکی از مهم‌ترین چالش‌های پیش‌روی اقتصاد دانش‌بنیان در ایران، نبود شفافیت در داده‌ها و اطلاعات است. حکمرانی داده‌محور به معنای تصمیم‌گیری‌های مبتنی بر داده‌های دقیق و به‌روز است که می‌تواند به بهبود سیاست‌گذاری‌ها و افزایش اثربخشی برنامه‌های توسعه کمک کند. در حال حاضر، فقدان یک نظام جامع جمع‌آوری و تحلیل داده‌ها، باعث شده تا بسیاری از تصمیم‌گیری‌ها در این حوزه بدون پشتوانه اطلاعاتی کافی انجام شود.
پنجمین گزارش سالانه زیست‌بوم شرکت‌های دانش‌بنیان که هفتم اسفندماه رونمایی می‌شود، تلاشی است برای پر کردن این خلأ. این گزارش مبتنی بر پردازش و تجمیع اطلاعات شرکت‌های دانش‌بنیان تا سال ۱۴۰۲ است و شامل داده‌های آماری، صورت‌های مالی، اطلاعات تسهیلاتی و صادراتی این شرکت‌ها می‌شود. علاوه بر این، روش‌های جدید تأمین مالی مانند انتشار اوراق، فرا بورس و تأمین مالی جمعی نیز در این گزارش مورد بررسی قرار گرفته‌اند.

رتبه ایران در شاخص جهانی نوآوری: جایگاه ۶۴
بر اساس گزارش شاخص جهانی نوآوری که هر ساله توسط سازمان جهانی مالکیت فکری منتشر می‌شود، ایران در رتبه ۶۴ قرار دارد. این رتبه نشان‌دهنده آن است که ایران هنوز نتوانسته است به جایگاه مطلوبی در حوزه نوآوری و فناوری دست یابد. یکی از مهم‌ترین دلایل این موضوع، کمبود منابع مالی و نبود سیستم‌های کارآمد برای حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان است.
عضو هیئت‌علمی پژوهشکده مطالعات فناوری، روح‌الله ابوجعفری، در این باره می‌گوید: «برای تحول اقتصادی و ایجاد اشتغال برای فارغ‌التحصیلان، نیازمند تغییر ساختار اقتصادی و توسعه نظام آماری هستیم. در حال حاضر، نهادی که بتواند به‌طور مستقل داده‌ها را جمع‌آوری و تحلیل کند، وجود ندارد. این موضوع باعث شده تا برنامه‌های توسعه اقتصاد دانش‌بنیان به‌طور کامل محقق نشوند.»

تأمین مالی: موتور محرکه توسعه اقتصاد دانش‌بنیان
تأمین مالی یکی از ارکان اصلی توسعه فناوری و نوآوری است. در ایران، سیستم بانکی نقش مهمی در این زمینه ایفا می‌کند، اما عملکرد آن چندان مطلوب نبوده است. طبق بررسی‌های انجام‌شده، تغییر رویکرد به سمت داده‌محوری در بدنه دولت و نظام حکمرانی می‌تواند به بهبود این وضعیت کمک کند. تصمیم‌گیری‌های مبتنی بر داده‌های دقیق، احتمال اثربخشی سیاست‌ها را افزایش می‌دهد.
در قانون جهش تولید و توسعه شرکت‌های دانش‌بنیان، مکانیزم‌های انگیزشی مانند اعتبارات مالیاتی و سرمایه‌گذاری بانک‌ها پیش‌بینی شده است. با این حال، برای اجرای موفق این سیاست‌ها، وجود داده‌های دقیق و شفاف ضروری است. اطلاعاتی مانند تعداد شرکت‌های دانش‌بنیان، حوزه‌های فعالیت آن‌ها، میزان سرمایه‌گذاری‌ها و درآمدزایی این شرکت‌ها باید به‌طور دقیق جمع‌آوری و تحلیل شوند.

رشد صادرات شرکت‌های دانش‌بنیان: موفقیت یا چالش؟
طبق آمارها، صادرات شرکت‌های دانش‌بنیان در سال‌های اخیر رشد چشمگیری داشته است. در سال ۱۴۰۲، ارزش صادرات این شرکت‌ها به ۲.۵ میلیارد دلار رسیده که نسبت به سال قبل بیش از ۱۰۰ درصد افزایش داشته است. با این حال، تحلیل‌ها نشان می‌دهد که بخش عمده این رشد ناشی از فعالیت دو شرکت بزرگ بورسی بوده است که مجوز دانش‌بنیان دریافت کرده‌اند. این موضوع نشان‌دهنده آن است که رشد صادرات در سایر شرکت‌های دانش‌بنیان چندان قابل توجه نبوده است.

پراکندگی جغرافیایی و درآمد شرکت‌های دانش‌بنیان
بر اساس گزارش زیست‌بوم شرکت‌های دانش‌بنیان، نیمی از این شرکت‌ها در تهران مستقر هستند. استان‌های اصفهان و خراسان رضوی به ترتیب با ۹.۳ درصد و ۵.۶ درصد در رتبه‌های بعدی قرار دارند. در حوزه درآمدزایی نیز تهران با ۴۵.۸ درصد سهم عمده‌ای دارد. جالب‌این‌که استان البرز با وجود داشتن تنها ۴.۸ درصد از شرکت‌های دانش‌بنیان، ۷.۶ درصد از درآمد این حوزه را به خود اختصاص داده است. این موضوع نشان‌دهنده آن است که شرکت‌های مستقر در البرز، به‌ویژه در حوزه دارویی، از درآمدزایی بالاتری برخوردار هستند.

اشتغال و درآمد شرکت‌های دانش‌بنیان
در حوزه اشتغال، حدود ۴۰۰ هزار نفر به‌طور مستقیم در شرکت‌های دانش‌بنیان مشغول به کار هستند. درآمد این شرکت‌ها در سال ۱۴۰۲ به ۱۱۴۷ هزار میلیارد تومان رسیده است. با این حال، تنها ۶ درصد از این درآمد مربوط به محصولات دانش‌بنیان است و ۶۳ درصد آن از محصولات غیر دانش‌بنیان تأمین می‌شود. این آمار نشان‌دهنده نیاز به شفافیت بیشتر در تفکیک محصولات دانش‌بنیان از غیر آن است.
به گزارش کیوسک‌خبر، حکمرانی داده‌محور نه تنها به شفافیت در آمار و اطلاعات کمک می‌کند، بلکه می‌تواند به عنوان ابزاری قدرتمند در توسعه اقتصاد دانش‌بنیان عمل کند. گزارش سالانه زیست‌بوم شرکت‌های دانش‌بنیان گامی مهم در این مسیر است، اما برای دستیابی به اهداف بلندمدت، نیازمند ایجاد نهادهای مستقل و نظام‌های جامع جمع‌آوری و تحلیل داده‌ها هستیم. تنها در این صورت است که می‌توان به توسعه پایدار و همه‌جانبه اقتصاد دانش‌بنیان در ایران امیدوار بود.