سید محمدرضا مشکاتی، کارشناس بهداشت حرفه ای و همکار بازنشسته

روز جهانی بهداشت حرفه‌ای و ایمنی، اولین بار در سال ۲۰۰۳، توسط سازمان بین‌المللی کار انتخاب شد. این روز، یادآور این مسئله است که چگونه اقدامات مناسب، می‌تواند از مرگ ‌و میر، صدمات و بیماریهای ناشی از کار جلوگیری نماید.
روز جهانی بهداشت حرفه‌ای و ایمنی، فرصت ویژه ای است تا توجه اذهان عمومی به مسئله‌ بهداشت حرفه‌ای و ایمنی جلب شده و اقدامات مناسبی جهت پیشگیری از وقوع حوادث و بیماریهای شغلی در نظر گرفته شود. همچنین به مناسبت این روز، دولت‌ها، کارفرمایان و کارگران قادر هستند تا به طور فعال در تامین امنیت محیطهای کاری فعالیت نمایند.
سازمان بین المللی کار، هر سال روز جهانی بهداشت حرفه‌ای و ایمنی را با پرداختن به موضوعی خاص برگزار نموده و شعاری برای این روز در نظر گرفته می‌گیرد.
شعار امسال (روز ۲۸ آوریل سال ۲۰۲۱ مصادف با ۸ اردیبهشت سال ۱۴۰۰)، ” پیش بینی، آمادگی و مقابله با بحران با سرمایه گذاری مقاوم در سیستمهای مدیریت ایمنی و بهداشت حرفه‌ای (OSH) ” است.
شعار امسال با توجه به بحران همه گیری ویروس کرونا و تحت تاثیر قرار دادن سیستمهای مدیریت ایمنی و بهداشت حرفه‌ای در بسیاری از صنایع کشورهای دنیا، به این موضوع مهم اختصاص یافت.
پاندمی ویروس کووید ۱۹ سبب گردید تا دولتها، کارفرمایان، شاغلین و عموم مردم با چالشهای بی سابقه ای در ارتباط با این ویروس روبرو شوند که این امر اثرات فراوانی را در دنیای کار به همراه داشته است.
شعار روز جهانی بهداشت حرفه‌ای و ایمنی بر استراتژیهای تقویت کننده سیستمهای مدیریتی ایمنی و بهداشت حرفه‌ای در کشورهای مختلف به منظور ایجاد تاب آوری و مقابله با بحران پاندمی کرونا ویروس در حال حاضر و آینده بر اساس تجارب گذشته در دنیای کار تمرکز دارد.
از زمان ظهور بحران جهانی در اوایل سال ۲۰۲۰، بیماری همه گیر کووید ۱۹ اثرات عمیقی در همه جا داشته است. همه گیری تقریبا همه جنبه های دنیای کار را تحت تاثیر قرار داده است، از خطر انتقال ویروس در محیطهای کار، تا کلیه اقدامات کنترلی کاهنده شیوع کرونا ویروس که در نتیجه مدیریت ریسکهای ایمنی و بهداشت حرفه ای اجرایی شده اند.
این ویروس باعث شد که شکل ظاهری مشاغل به طور کلی سبب تغییراتی همچون دورکاری یا کار در خانه شده و فرصتهای شغلی بسیاری مانند کسب و کارهای اینترنتی را فراهم آورد، اما از طرفی ریسکهای ایمنی و بهداشت حرفه ای بالقوه ای نظیر ریسکهای روانشناختی و ایجاد خشونت هم ایجاد شد.
شعار روز جهانی ایمنی و بهداشت حرفه ای در سال ۲۰۲۱ بر استفاده ابزاری از عناصر سیستمهای مدیریت ایمنی و بهداشت حرفه ای در قالب تبلیغاتی برای کنوانسیون ایمنی و بهداشت حرفه ای سال ۲۰۰۶ (شماره ۱۸۷) تمرکز دارد. گزارشهای جهانی نشان می دهند که چگونه بحران پاندمی کرونا ویروس، اهمیت و ضرورت تقویت سیستمهای ایمنی و سلامت کار، اعم از خدمات سلامت شغلی را تضعیف کرده است.
سازمان جهانی کار از فرصت پیش آمده استفاده نموده تا آگاهی همگانی را در این زمینه بهبود و زمینه را جهت انجام گفتگوها در خصوص اهمیت و ضرورت ایجاد و سرمایه گذاری در تاب آوری سیستمهای مدیریت ایمنی و بهداشت حرفه ای به منظور پیشگیری از شیوه ویروس کووید ۱۹ در محیطهای کاری، ایجاد نماید.

بهداشت حرفه ای:
آمار صدمات شغلی در جهان:
هر ۱۵ ثانیه، ۱۶۰ حادثه شغلی رخ می دهد.
هر ۱۵ ثانیه یک کارگر در اثر بیماری یا حادثه شغلی فوت می نماید.
محیطهای کار، سبب مرگ سالانه  2.3 میلیون نفر است.
سالانه بیش از ۳۵۰ هزار حادثه ناشی از کار و ۲ میلیون بیماری شغلی رخ می دهد.
بر اساس آمار سازمان بین‌المللی کار:
مرگ هر نیروی کار، یک میلیارد تومان آسیب مستقیم به اقتصاد کشور و محیطهای کار، سبب مرگ سالانه  2.3 میلیون نفر می شوند. ۹۸ درصد حوادث ناشی از کار، قابل پیشگیری است.
از کل مرگ و میر ناشی از بیماریهای شغلی، ۲۹ درصد سرطان، ۲۱ درصد بیماریهای خونی و ۲۵ درصد بیماریهای مسری است.
بر اساس آمار سازمان جهانی بهداشت، ۳۷ درصد کمردردها، ۱۶ درصد کاهش شنواییها، ۱۳ درصد بیماریهای انسدادی مزمن ریه، ۱۱ درصد آسم‌ها و ۱۰ درصد سرطانها، مربوط به عوامل زیان‌آور محیط کار است.
سازمان بین المللی تامین اجتماعی (ISSA)، اعلام داشته است که سرمایه ¬گذاری در زمینه پیشگیری در زمینه ایمنی و بهداشت حرفه ای تا ۵ واحد به ازای هر واحد سرمایه¬گذاری در سال، آموزش بهداشت حرفه ای و ایمنی تا ۴۸٫۴ واحد و تامین تجهیزات حفاظت فردی تا ۳۷٫۳ واحد، بازگشت سرمایه به همراه خواهد داشت.  
بهداشت حرفه‌ای: بهداشت حرفه‌ای، علم و هنر پیش‌گیری از عوامل زیان‌آور محیط کار است که سبب کاهش حوادث ناشی از کار، مسمومیت‌های حرفه‌‌ای و بیماری‌های شغلی می‌گردد.
اجزای سیستم ایمن و بهداشتی شامل انسان، ماشین و محیط است و سیستم سالم از انسان سالم، ماشین ایمن و محیط بهداشتی تشکیل می‌گردد که متولیان این سیستم به ترتیب پزشک، مهندس ایمنی و مهندس بهداشت حرفه‌‌ای محسوب می‌شوند.
عوامل زیان‌آور محیط شامل عوامل فیزیکی، مکانیکی، شیمیایی، بیولوژی، روانی و ارگونومی است و در صورتی که عوامل مذکور از حدود مجاز تعیین شده فراتر روند سبب اثرات زیان‌آور بر روی انسان خواهند شد.
برای حفظ و ارتقای سطح سلامت انسان که مهمترین رکن اجزای سیستم ایمنی و بهداشتی است، نیاز به شناسایی، ارزیابی و اندازه‌گیری عوامل زیان‌آور محیط، تطبیق نتایج اندازه‌گیریها با استانداردها و در صورت فراتر از حد بودن آلاینده‌ها، نیاز به اقدامات کنترلی است.
بدیهی است سلامتی انسان با ایمن بودن ماشین‌آلات و محیط بهداشتی ارتباط مستقیم دارد.

برنامه ایمنی و بهداشت حرفه ای:
مواردی که باید در برنامه بهداشت حرفه ای و ایمنی مد نظر قرار گیرد شامل مدیریت کارکنان، تجزیه تحلیل وضعیت محیط کار، تجزیه تحلیل و ثبت حوادث، پیش‌گیری و کنترل خطر، مدیریت سلامتی و آموزش است.

مدیریت کارکنان: مدیریت باید یک نظام پیشنهادات برای کاهش خطرات از طریق ایجاد یک برنامه مکتوب، ایجاد نماید. نمونه‌ای از موارد عبارت از تداوم آموزش کارکنان در پیشگیری از صدمات، روشهای انتقال و بلند کردن، موافقت با شیوه‌های اجرایی تدوینی در خصوص انتقال و بلند کردن بار، شیوه‌های اجرایی برای گزارش نمودن علایم و نشانه‌های اولیه صدمات اسکلتی عضلانی کمر درد است.
مشارکت کارکنان می‌تواند شامل موارد برنامه پیشنهادی/ شکایات (شامل گزارش شرایط کار کردن کارکنان) و گزارشات فوری از علایم و نشانه‌های بهبودی صدمات باشد.

تجزیه تحلیل وضعیت محیط‌ کار: تجزیه تحلیل وضعیت محیط‌ کار برای شناسایی خطرات بالقوه و موجود در محیط کار به منظور اصلاح این مخاطرات انجام می‌شود.
ارزیابی وظایف کاری مستلزم یک آزمایش و تعیین میزان تکرار و اهمیت تماس با استرسورها برای تعیین شرایطی که یک کارمند یا کارگر صدمه یا درد دارد، است.
مشاهده، قدم زدن در محیط کار، صحبت کردن با کارکنان، ارزیابی غربالگری، به تعیین مخاطرات و شناسایی وضعیتهای استرس‌زا کمک می‌نماید.

تجزیه تحلیل و ثبت حوادث: ثبت حوادث و بیماریها باید برای تعیین الگوی صدمات در زمانی ‌که رخ می‌دهد و ما را قادر به پیشگیری از خطر می‌نماید، انجام شود. این موضوع شامل فرمهای OSHA 300, 301 و گزارشات غرامات است.

پیشگیری و کنترل خطر: این موضوع شامل عملیات اجرایی اداری و کنترلهای فنی است.
کنترلهای اداری، تهیه و فراهم نمودن تعداد کافی کارکنان، ارزیابی نیازهای فرد و تععین محدودیت سیاستهای مداخله‌ای است.
کنترلهای مهندسی، کمک برای ایزوله یا حذف خطرات از حوادث و بیماریها، به طور مثال انتخاب صحیح سیستم، آموزش و استفاده از تدابیر کمکی است. 

مدیریت سلامتی: یک برنامه مدیریت سلامتی، باید راهبری برنامه پیشگیری از اختلالات در مکانی که این صدمات رخ می‌دهد، را داشته باشد.
این برنامه باید در برگیرنده موارد ثبت صحیح حوادث و بیماریها، تشخیص زودرس و درمان صدمات کارکنان،  پایش سیستمیک صدمات کارکنان برای تشخیص به موقع و کاهش وظایف یا حذف و تدوین محدودیتهای کار در طی دوران بازیافت است.
اداره ایمنی و بهداشت شغلی آمریکا (OSHA) ، جهت ارزیابی سلامتی، چارتی تحت عنوان چارت مرجع پزشکی تهیه و ارایه نموده است.
این چارت حاوی اطلاعاتی شامل: لیست اسامی ۱۲۴ ماده شیمیایی، وضعیت انجام معاینات استخدامی جهت افراد در معرض تماس با مواد، فاصله زمانی مورد نیاز جهت انجام معاینات ادواری افراد در معرض تماس با مواد مذکور، آزمایشات و خدمات پیشنهادی مورد نیاز در خصوص جهت افراد در معرض تماس با مواد، راههای تماس افراد با مواد، سیستمهای تاثیر پذیر از تماس با مواد فوق، نیازمندی آموزشی جهت افراد در معرض تماس

آموزش: هدف آموزش در محیط کار، پیش برد مسایل کاری است. به عبارت دیگر هدف، کمک به کارکنانی است که جهت کسب رفتار عملی اقدام نمایند. هدف نهایی آموزش، تغییر رفتار است.
اهداف برنامه آموزشی، منظور نقاطی است که برای رسیدن به آنها، برنامه های آموزشی را طراحی می‌نماییم، به سخن دیگر، تصویری از کاستیها، روشهای نادرست و فاصله‌هایی که باید تکمیل، تغییر یا برطرف گردد.
یک برنامه آموزشی، طراحی و عملیات اجرایی توسط اشخاص در مکانها برای فراهم نمودن آموزش مداوم و آموزش در خصوص خطرات به مدیران، سرپرستان و کلیه فراهم کنندگان فعالیتها است که شامل کارکنان جدید هم می‌شود.
آموزش باید به روز باشد و در حضور کارکنان محیط کار صورت گیرد و سطح آن متناسب با فهم افراد بوده و در برگیرنده موارد زیر نیز باشد:
– فرصتی جهت پاسخ به سئوالات آموزش گیرندگان را در نظر گیرد.
– جامعیتی از ریسکهای بالقوه، علل و علایم صدمات باشد. قادر به شناسایی استرسورهای فعلی و روشهایی نظیر استفاده از روشهای مهندسی، اداری و عملیات کاری باشد.
– امکان تشخیص علایم و نشانه‌های صدمات را فراهم نماید.
– امکان تطابق فیزیکی کارکنان را داشته باشد.