علی‌اصغر زرگر-کارشناس اقتصاد سیاسی

کاهش قیمت نفت همیشه معلول بوده و بر اساس عرضه و تقاضا بالا و پایین می‌رفت، این بار عرضه آنقدر زیاد و تقاضا به حدی پایین بود که با کاهش عرضه از طرف کشورهای اوپک نمی‌توانستند قیمت را به حد مطلوب برسانند، بنابراین با توجه به اینکه روس‌ها و عربستان برای سال جاری بودجه خود را تنظیم کرده بودند و قیمتی را می‌خواستند که بتواند هزینه‌هایشان را بپوشاند از کاهش سرپیچی کردند، زیرا تصور می‌کردند با اضافه تولید و عرضه به بازار می‌توانند کاهش قیمت را بپوشانند اما این فرض اشتباه درآمد و بحران کرونا موجب شد که چرخ تولید و صنعت توریسم متوقف شود بنابراین میزان تقاضا به طرزی غیر قابل پیش‌بینی کاهش و سیر قیمت‌ها به سرعت و شدت نزولی و به یک سوم قبل از شیوع کرونا رسید.

اینجا بود که عربستانی که نظرش این بود که با عرضه و تولید بیشتر نفت بتواند کاهش قیمت را پوشانده و سطح درآمدی مورد قبول خودش را نگه دارد، فهمید پافشاری بر موضع بی‌فایده است. امریکا هم که دریافت ضرر هنگفتی می‌کند و آنچنان قیمت‌ها پایین می‌رود که هزینه تولید نفت خصوصا شیل را نمی‌پوشاند و حتی سر به سر هم نیست تا بتواند جلوی هم پاشیدن این صنعت نوظهور را گرفته و از بیکاری جلوگیری کند، به میدان آمد و با هماهنگی با روس‌ و سعودی‌ها که رقابت تولید و عرضه بیشتر را داشتند، به توافق رسیدند. 

در حال حاضر هدف ترامپ از توافق کاهش تولید، جلوگیری از بیکاری است که همواره پاشنه آشیل این کشور بوده و میلیون‌ها نفر را روانه دریافت بیمه می‌کند. ضمن اینکه سرمایه‌گذاری را در ایالات متحده خصوصا در حوزه نفت به عنوان بزرگترین جذب کننده سرمایه‌های دنیا به توقف خواهد کشاند. بعلاوه مالیات از نفت و شرکت‌های چندملیتی مهمترین بخش‌های درآمدی امریکا است، بنابراین ۲ تریلیون دلار به بخش‌هایی که می‌خواهند کارگران را رها کنند اختصاص داد و تمام تلاش خود را برای جلوگیری از تعطیلی بکار بست و حتی برای سرپا بودن صنعت نفت اقدام به تزریق پول کرد. 

در گذشته روس‌ها تابع تصمیمات اوپک برای ایجاد ثبات بودند، بین عربستان و روسیه چه از نظر سیاسی و چه سرمایه گذاری شکافی وجود نداشت بلکه اخیرا تفاهماتی هم وجود داشت. اختلاف اخیر در حوزه تولید و عرضه نفت هم سیاسی و یا استراتژیک نبود بلکه ناشی از یک انتفاع پول نفتی بود که قبلا برای آن بودجه‌ها بسته شده بود، بنابراین به پول نیاز داشتند. اما قبل از اجلاس اخیر اوپک و اوپک‌پلاس این کشور به کاهش تولید و عرضه رضایت نداد تا در بازار موازنه ایجاد شده و قیمت‌ها کاهش نیابد. تصور روس‌ها این بود که می‌توانند با افزایش تولید پترودلارها را از فروش اضافه دریافت کنند، اما تداوم سیر نزولی قمیت این اجازه را نداد و مجبور به گردن نهادن به تعهد جمعی شدند. 

با این اوصاف با وجود رکود اقتصادی، توقف کامل توریسم، کاهش رفت و آمدها و کاهش تقاضا در دنیا، هنوز عرضه نفت بالا است اما توافق شوکی هم به بازار وارد کرده که درصدی قیمت را بالا برند ولی هنوز تا ۳۵ دلار نرسیده و نفت اوپک هم تا ۲۵ دلار در نوسان است و چنانچه این توافق طبق آنچه از سوی کشورهای متعهد اعلام شده، اجرایی شود، این امکان وجود دارد که ثباتی در قیمت نفت بوجود آید و از خسران تولیدکنندگان با توجه به برنامه پیش‌بینی شده جلوگیری شود.