صنعت فرش دستباف ایران، که روزی پرچمدار صادرات غیرنفتی کشور بود، امروز با کاهش ۸۰ درصدی صادرات، ریزش نیروی کار و رقابت فزاینده کشورهای همسایه مانند ترکیه و افغانستان، در آستانه فروپاشی قرار گرفته است. سیاست‌های نادرست ارزی، قوانین دست‌وپاگیر و قاچاق فرش، این صنعت دیرینه را به مرز نابودی کشانده است.
به گزارش کیوسک‌خبر، صنعت فرش دستباف ایران، که زمانی نماد هنر و اصالت ایرانی بود، امروز در گرداب بحران‌های اقتصادی و سیاست‌های نادرست دولتی گرفتار شده است. بر اساس گزارش‌های اخیر، صادرات فرش دستباف ایران با کاهش ۸۰ درصدی مواجه شده و از ۲ میلیارد دلار در دهه ۷۰ به تنها ۵۰ میلیون دلار در سال‌های اخیر رسیده است. این افول چشمگیر نه‌تنها جایگاه ایران را به عنوان یکی از پنج صادرکننده برتر فرش جهان از بین برده، بلکه باعث ریزش شدید نیروی کار و مهاجرت استادکاران به کشورهای دیگر شده است.
عبداله بهرامی، مدیرعامل اتحادیه سراسری تعاونی‌های تولیدکنندگان فرش دستباف ایران، در گفت‌وگو با تسنیم از کاهش شدید صادرات فرش خبر داده و اعلام کرده است که صادرات این صنعت از ۲ میلیارد و ۱۵۰ میلیون دلار به ۳۷ میلیون دلار در سال گذشته رسیده است. بهرامی یکی از اصلی‌ترین دلایل این کاهش را سیاست پیمان‌سپاری ارزی عنوان کرده است. بر اساس این سیاست، صادرکنندگان موظف هستند ارز حاصل از صادرات خود را در بازه یک‌ساله و به قیمتی پایین‌تر از بازار آزاد به دولت تحویل دهند. این موضوع باعث شده است که صادرات فرش دستباف برای تولیدکنندگان و تجار توجیه اقتصادی نداشته باشد.
کاهش صادرات فرش دستباف نه‌تنها به اقتصاد کشور آسیب زده، بلکه باعث ریزش شدید نیروی کار در این صنعت شده است. در گذشته حدود ۲ میلیون بافنده در ایران مشغول به کار بودند، اما این تعداد امروز به حدود ۷ هزار نفر کاهش یافته است. بسیاری از بافندگان و استادکاران این حوزه به دلیل نبود درآمد کافی و حمایت‌های دولتی، به مشاغل دیگر روی آورده‌اند یا به کشورهای دیگر مانند ترکیه و پاکستان مهاجرت کرده‌اند. حتی برخی از آن‌ها که امکان مهاجرت ندارند، طرح‌ها و نقشه‌های خود را به کشورهای دیگر ارسال می‌کنند و حقوق ارزی دریافت می‌کنند.
یکی دیگر از موانع اصلی در راه صادرات فرش دستباف ایران، قوانین دست‌وپاگیر گمرکی است. مرتضی حاجی آقامیری، رئیس کمیسیون فرش، هنر و صنایع‌دستی اتاق بازرگانی ایران، به تبصره‌ای قانونی اشاره کرده است که بر اساس آن، اگر کالای صادرشده بدون تشریفات گمرکی به کشور بازگردد، باید حقوق و عوارض پرداخت شود. این قانون به ویژه برای فرش‌های مستعمل مشکل‌ساز شده است، زیرا بیش از ۷۰ درصد فرش‌های دستباف ایرانی، فرش‌های مستعمل هستند که پس از چندین سال استفاده، دوباره صادر می‌شوند. این موضوع باعث شده است که بسیاری از فرش‌های ایرانی در بازارهای جهانی باقی بمانند و نتوانند به کشور بازگردند.
در کنار مشکلات داخلی، رقابت فزاینده کشورهای همسایه مانند ترکیه و قاچاق فرش افغانستانی نیز به بحران صنعت فرش ایران دامن زده است. ترکیه با حمایت‌های دولتی و سرمایه‌گذاری‌های کلان، توانسته است تولیدات خود را متنوع و افزایش دهد و سهم بیشتری از بازار جهانی فرش را به دست آورد. از سوی دیگر، قاچاق فرش افغانستانی به ایران نیز معضل جدیدی است که به مشکلات این صنعت افزوده است. بر اساس گزارش‌ها، کارگاه‌های فرش‌بافی در شهر هرات افغانستان با هزاران کارگر، فرش‌هایی با سلیقه ایرانی تولید می‌کنند که به صورت قاچاق و حتی علنی در نمایشگاه‌های بین‌المللی به فروش می‌رسند.
فعالان و متولیان صنعت فرش دستباف ایران خواستار اقدامات فوری دولت برای احیای این صنعت هستند. آن‌ها بر این باورند که با رفع موانع پیمان‌سپاری ارزی و اصلاح قوانین گمرکی، می‌توان جایگاه صادراتی فرش ایرانی را احیا کرد. همچنین، حمایت از استادکاران و بافندگان فرش و جلوگیری از قاچاق فرش‌های خارجی می‌تواند به بهبود وضعیت این صنعت کمک کند.
صنعت فرش دستباف ایران، که روزی مایه افتخار کشور بود، امروز نیازمند توجه و حمایت جدی است. اگر دولت و مسئولان به فکر چاره‌اندازی نباشند، ممکن است این هنر دیرینه ایرانی به طور کامل از دست برود و جای خود را به رقبای منطقه‌ای و جهانی بدهد.