فاطمه پاسبان، مدرس و پژوهشگر حوزه کشاورزی

بررسی روند توسعه‌ کشورهای مختلف حاکی از آن است که توسعه‌ بخش کشاورزی به‌ عنوان یکی از مهم‌ترین بخش‌های اقتصادی و یا حتی فراتر از آن، به‌عنوان پیش‌نیاز ضروری برای تحقق توسعه پایدار کشور امری حیاتی است؛ به‌ طوری‌ که بدون رفع موانع توسعه در این بخش نمی‌توان انتظار داشت سایر بخش‌ها از جمله بخش صنعت به شکوفایی و توسعه دست یابند. بخش کشاورزی در حال حاضر با مشکلات و چالش‌های اساسی همانند خشکسالی، تغییرات آب و هوایی، کافی نبودن سرمایه‌گذاری، مشکل آب و خاک، پایین بودن بهره‌وری، ضایعات و هدرفت، مدیریت ناکارآمد بازار و تولید، کمبود دانش و فناوری روزآمد و مدیریت دانش، کمبود تحقیق و توسعه، کمبود ترویج و آموزش کاربردی روبرو است و ترسیم درخت مشکل و ارائه راهکارهای اساسی برای حل هر مشکل و مساله، نیازمند مدیری است که با الفبای مدیریت مشارکتی آشنا بوده و تصمیم سازی‌هایش بر محور تحقیق و مطالعه و مشارکت فکری و عملیاتی با ذینفعان در منطقه بنا شده باشد. توجه ناکافی و به موقع و بدون رویکرد مدیریت دانش به مشکلات بخش کشاورزی، به‌ طور قطع به مشکلات موجود عمق بخشیده و مشکلات جدیدی را به وجود خواهد آورد که در آینده نیز، فائق شدن بر این مشکلات سخت‌تر و پیچیده‌تر خواهد شد. با وجود همه هشدارهای متخصصان بی‌طرف داخلی و جهانی، هنوز بخش کشاورزی در اولویت نیست و آمار به خوبی تضعیف بخش کشاورزی را در طول زمان به نمایش گذاشته است. بر اساس آخرین نتایج حساب‌های ملی فصلی مرکز آمار ایران، تولید ناخالص داخلی (GDP) به قیمت ثابت سال ١٣٩٠ در تابستان سال ١۴٠٢ به رقم ٢١٩٠ هزار میلیارد ریال با نفت و ١٨۵٠ هزار میلیارد ریال بدون احتساب نفت رسیده است که نشان از رشد ٧,١ درصدی تولید ناخالص داخلی با نفت و ۴.٢ درصدی تولید ناخالص داخلی بدون نفت در تابستان سال ١۴٠٢ دارد. در تابستان سال ۱۴۰۲ ارزش افزوده بخش کشاورزی به قیمت ثابت ۱۵۳ هزار میلیارد ریال بوده است که نسبت به مدت مشابه سال قبل که رقم ۱۵۸ هزار میلیارد ریال برای آن گزارش شده، در حدود پنج هزار میلیارد ریال یعنی حدود ۳.۲ درصد کاهش یافته است. بررسی نرخ رشد بخش کشاورزی طی دوره ۱۳۹۰ تا ۱۴۰۲ حاکی از آن است که این بخش روندهای متفاوتی را تجربه کرده است. به‌طوری که سال‌های ۱۳۹۸ و ۱۳۹۹ روند رو به رشد و سال‌هایی مانند سال ۱۳۹۰ و سال‌های ۱۴۰۰ تا ۱۴۰۲ روند نزولی را تجربه کرده است. یعنی ارزش افزوده واقعی بخش کشاورزی روند کاهشی داشته است. نوسانات شدید نرخ رشد بخش کشاورزی موید این واقعیت است که برنامه توسعه پایدار بخش کشاورزی منطبق بر آمایش سرزمین تدوین و عملیاتی نشده است. اینکه چه نرخ رشدی متناسب با ظرفیت بالقوه تولیدی بخش کشاورزی است، نیاز به کار کارشناسی دارد. اطلاعات موجود همچنین نشان می‌دهد که سهم بخش کشاورزی از تولید ناخالص داخلی کاهش یافته است. این سهم امسال به قیمت ثابت ۷ درصد بوده است و نسبت به مدت مشابه سال قبل که ۷.۷ درصد گزارش شده است، کاهش هفت دهم درصدی را نشان می‌دهد. بی‌ثباتی سهم بخش کشاورزی از تولید داخلی و روند کاهشی آن طی سال‌های مختلف نیز موید این است که افول بخش کشاورزی رقم خورده است.