در پی تخریب عمدی ساباط در قزوین و مرمت آن با هزینه‌ای هنگفت، برخی معتقدند که اداره میراث فرهنگی قزوین مقتدرانه عمل نکرده و مدیرکل این اداره نیز بغض چندین ساله را مسبب تخریب ساباط می‌داند.

به گزارش کیوسک خبر به نقل از ایلنا، چندی پیش بود که تخریب عمدی ساباط کسمایی در قزوین خبرساز شد. این ساباط متعلق به دوره قاجاریه است که در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده، با این وجود طاق‌های ساباط تاریخی موجود در خیابان عبید زاکانی قزوین تخریب شدند و به گفته مسئولان میراث، جای پتک و کلنگ و تیشه بر ساباط تخریب شده موجود است.

البته این نخستین بار نبود که مسئولان میراث‌فرهنگی قزوین شاهد چنین تخریب‌هایی در ساباط‌های تاریخی هستند چراکه ماه گذشته آن نیز بخش‌هایی از این ساباط تخریب شده و همگان از دلایل و چرایی این تخریب‌ها نیز آگاه هستند اما راهکاری برای جلوگیری از ادامه روند تخریب عمدی اندیشیده نشد. کار تا جایی پیش رفت که چند ناشناس پتک به دست، شبانه به جان ساباط ثبت ملی افتادند و آن را تخریب کردند. در این نقطه بود که بالاخره مسئولان شهری و میراث‌فرهنگی قزوین به فکر ارائه راهکار و برون رفت از این ماجرا برآمدند تا به نوعی نوشدارو بعد از مرگ سهراب تجویز کنند. تصمیمات برای مرمت گرفته شد و در نهایت دوباره طاق‌های ساباط با هزینه‌ای هنگفت مرمت شد. اما مشکل کار کجاست و چرا در شهری مانند قزوین که مردمانی فرهنگ دوست دارد، باید شاهد چنین اتفاقاتی در حوزه تخریب میراث فرهنگی و تاریخی باشیم؟

سمیه مراقی (دبیر انجمن دوستداران یادما‌ن‌ها و مرمتگر متخصص در حوزه معماری تهران و قزوین) با اشاره به اینکه تخریب این ساباط‌ها مربوط به یک دعوای قدیمی ۱۵ ساله است، گفت:  تعدادی همسایه در این محل زندگی می‌کنند که برخی از آنها از قدیم خواستار ماندگاری ساباط‌ها بودند و تعدادی دیگر خواستار برچیده شدن آن. از این رو طی سال‌های گذشته شاهد دعوا بین همسایگان و صاحبخانه‌ای که ساباط بر روی آن سوار است، بودیم.  همسایه‌هایی که خواستار تخریب ساباط هستند این مسئله را مطرح می‌کنند که ساباط مانع دسترسی ماشین و امکانات لازم به منزل آنها می‌شود. دعوا به جایی کشید که صاحبخانه قدیمی، ناچار بفروش شد. مالک جدید خانه نیز که درصدد احیای خانه تاریخی برآمده است به صورت ناخواسته وسط دعوای چندین ساله همسایگان افتاد.

او ادامه داد: همسایگان معترض چندین بار درخواست‌های خود را  برای اجازه دسترسی به محل سکونت به شهرداری ارائه دادند اما توجهی به آن نشد. در نهایت شاهد تخریب ساباط بودیم و هنوز مدرک مشخصی دال بر اینکه چه اشخاصی درصدد تخریب عمدی برآمده‌اند در دسترس نیست و این موضوع در دست بررسی است.  قطعاً مسائل فرهنگی نقش بسزایی در تخریب میراث دارد. برخی از افراد معتقد هستند وجود ساباط در محله به معنای قدیمی بودن است و رنگ و بوی کهنگی به آن می‌دهد این در حالی است که آنها تمایل دارند تا محله‌شان رنگ و بوی تازه و نو داشته باشد.  

بنابراین گزارش، به گفته برخی از از محلی‌ها، تعدادی از همسایه‌های ساباط مطرح کرده بودند  که وجود ساباط و رنگ کهنگی که به محله داده و سبب شده تا خواستگار برای دخترشان نیاید. چنین تفکراتی از یکسو و عدم فرهنگ‌سازی و هویت بخشی توسط میراث فرهنگی از دیگر سو سبب شد تا طی سال‌های گذشته بغض نسبت به ساباط‌های تاریخی در محله عبید زاکانی قزوین بیشتر و بیشتر شود که در نهایت منجر به تخریب عمدی آن شد. 

مراقی با اشاره به آنکه بعد از تخریب، یک تیم متخصص در حوزه مرمت ساباط‌ها فعال شد، گفت: فردی که پیمانکار مرمت ساباط بود ازجمله افرادی است که در رشته مرمت تحصیل کرده و می‌توان گفت مرمت این ساباط‌ها ازجمله معدود مرمت‌هایی است که می‌توان به انجام کار استاندارد در حوزه مرمت آن امید داشت. البته یکی از مشکلاتی که در این محل شاهد هستیم آن است که برخی از ارگان‌ها که از ارائه خدمات سرباز داده‌اند و مسئولیت را بر گردن میراث انداخته‌ و عنوان کرده‌اند که میراث اجازه فعالیت در بخش‌های ثبتی را به آنها نمی‌دهد. درنهایت اینگونه به نظر می‌رسد که نگاهی منفی در ذهن مردم نسبت به میراث فرهنگی ایجاد شده است. در واقع می‌توان گفت ضعف برقراری تعامل بین مسئولان میراث فرهنگی قزوین با سایر ارگان‌ها و نهادهای فعال در حوزه شهر و میراث در این حوزه بسیار مشهود است. مسئولان میراث قزوین مقتدرانه عمل نمی‌کنند، این در حالی است که می‌توانند با جلب مشارکت مردمی مشکلات موجود در حوزه میراث و حفاظت از آن را، از طریق مردم و عموم جامعه مرتفع کنند.

 یک بغض چندین ساله

علیرضا خزائلی (مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان قزوین) که از قضا مدیرکل سابق سازمان نوسازی و بهسازی شهرداری قزوین نیز بوده است، درخصوص چرایی و چگونگی تخریب ساباط‌های تاریخی و ثبت ملی شده، به ایلنا گفت: مردم خواسته سنواتی در خصوص ساباط‌ها از میراث فرهنگی و شهرداری داشتند که مربوط به سال‌های گذشته است. آن‌ها همواره خواستار آن بودند که رفت و آمد آنها با محدودیت مواجه است چراکه دسترسی به خانه‌هایشان از طریق ساباط با مشکل روبرو شده و خواستار رسیدگی به این موضوع بودند. یکی از خواسته‌های آنها این بود که ساباط برچیده شود تا آنها بتوانند رفت و آمد داشته باشند. 

او تصریح کرد: در بخشی که همسایه‌ها درخواست تخریب ساباط را داشتند شاهد ساخت و ساز ۳ پلاک مسکونی جدید هستیم. وقتی بافت تاریخی از بین برده می‌شود؛ اتحاد، انسجام، وحدت و یکپارچگی بافت تاریخی از بین می‌رود. بنابراین اعضای جدید خواستار از بین بردن یک عضو تاریخی اصیل مانند ساباط در محله خود می‌شوند چراکه آنها ساباط را به عنوان یک عضو قدیمی و مانعی برای کیفیت زندگی مطلوب خود می‌دانند. هرچند این تفکر اشتباه است اما نیاز است تا فرهنگ‌سازی لازم برای توجه به بافت تاریخی و هویت ملی بیشتر شود. ای کاش طی سال‌های گذشته که درخواست همسایگان در خصوص ساباط و ایجاد راه دسترسی به منازلشان مطرح شده بود، به این خواسته رسیدگی می‌شد تا تبدیل به بغض نشود. 

 خزائلی در پاسخ به این سوال که با توجه به آنکه بیش از هشت ماه از حضور او به عنوان مدیرکل میراث گردشگری قزوین می‌گذرد اما چرا طی این مدت به خواست مردم توجه نشده تا امروز شاهد تخریب ساباط نباشیم، گفت: خودمان را مقصر می‌دانیم که چرا طی این سال‌ها به این خواسته توجه نشده است. ساباط متعلق به مردم است و میراث فرهنگی حتا یک متر مربع هم مالکیت ندارد اما وظیفه حفاطت از آن برعهده میراث است. البته نخستین بار که با این موضوع مواجه شدیم، آخرین روزهای شهریور ماه بود که تخریب مختصری توسط برخی از افراد در ساباط صورت گرفت و به نوعی این بغض سر باز کرده بود. هر چند خانه کسمایی میرمیران توسط یک سرمایه‌گذار احیا شده بود اما همسایگان، محل سکونت خود را در معرض تهدید می‌دیدند و استنباط‌شان این بود که تبدیل کاربری خانه تاریخی به واحد اقامتی و گردشگری می‌تواند تضاد فرهنگی به وجود آورد و کیفیت زندگی آنها را کاهش دهد. در فاصله‌ی آنکه به حوزه تخریب اولیه ورود کنیم و مرمت را انجام دهیم و سعی کنیم مسیر جدیدی برای دسترسی افراد محلی و همسایه‌ها به وجود بیاوریم، یعنی کمتر از یک ماه شاهد تخریب شبانه ساباط شدیم.

مدیرکل میراث و گردشگری قزوین با قبول آن که اداره میراث فرهنگی قزوین نیز در حوزه بررسی و رسیدگی به علل تخریب ساباط تعلل کرده است، گفت: ابراز تاسف در این خصوص داریم و می‌گوییم کاش رسیدگی‌مان را از سال‌های دور به صورت پیوسته انجام می‌دادیم و نمی‌گذاشتیم این موضوع تا به این نقطه برسد و شاهد تخریب ساباط باشیم. ضمن آنکه طرح تخریب ساباط را محکوم می‌کنیم و خواستار رسیدگی به این مهم هستیم.

تملک برای گشایش راه دسترسی

او در خصوص برنامه‌های اداره کل میراث و گردشگری قزوین برای جلوگیری از ادامه تخریب ساباط مرمت شده گفت: سعی ما بر آن است تا تمام معلول‌هایی که موجب این اتفاق شده را سامان دهیم. از دادستان استان که هوشمندانه به این موضوع ورود کرده است نیز تشکر می‌کنیم و خواستار برخورد با مسببان تعرض به میراث هستیم. ضمن آنکه مرمت بسیار اهمیت دارد و در حال حاضر مرمت طاق‌ها و برخی بخش‌های دیگر تکمیل شده است. با کمک شهرداری پیگیر آن هستیم تا بخشی از یک پلاک مسکونی را در حدود ۳۰ متر مربع را نیز تملک کنیم، همچنین می‌توانیم دسترسی مناسبی به خانه‌های مجاور ساباط در ضلع شمالی بدهیم تا آنها به خواسته خود برسند. 

 خزائلی با اشاره به آنکه مرمت در بخش سازه ساباط به اتمام رسیده و در حال انجام بندکشی‌ها و نورپردازی‌ها هستیم، گفت: سعی ما بر آن است تا کیفیت مرمت به گونه‌ای باشد که ساباط سبب افتخار ساکنین منطقه شود. همچنین معضلات اجتماعی که غالباً تحت عنوان معتادان متجاهر شناخته می‌شوند در این بخش به حداقل رسانده شود تا ساباط برای اهالی منطقه افتخارآفرین و هویت‌بخش باشد. در مرمت ساباط با یک نورپردازی و مرمت مناسب و استحکام سازه شرایطی را به وجود خواهیم آورد تا دیگر شاهد غبار کهنگی نباشیم و منظره زشت و نازیبا نداشته باشد چراکه در گذشته بخش‌هایی از ساباط دچار غبار و دوده شده بود که امروز با مرمت انجام شده رفع خواهد شد. 

فرهنگسازی و هویت‌بخشی

مدیرکل میراث و گردشگری قزوین در خصوص انجام  فعالیت‌های لازم  برای فرهنگ‌سازی در میان اقشار مختلف جهت حفظ میراث فرهنگی گفت: با مدیرکل امور اجتماعی استانداری در این خصوص صحبت کرده‌ایم همچنین از انجمن‌هایی که در این حوزه فعال هستند دعوت می‌کنیم تا ما را یاری دهند تا شاهد قهر مردم با میراث نباشیم. ۲۱ پروژه مرمت مشارکتی در سطح استان قزوین در جریان است که از مسجد به عنوان فضای عمومی گرفته تا خانه به عنوان فضای خصوصی را در دست مرمت داریم. 

به گفته خزائلی، تاکنون حدود ۵۰ میلیون تومان برای مرمت ساباط هزینه شده است. البته این کار همچنان ادامه دارد و هزینه نهایی در پایان کارمند اعلام خواهد شد. سیستم قضایی و نیروی انتظامی نیز در حال بررسی پرونده تخریب ساباط  و شناسایی مسببان اصلی آن است. شکایت‌های لازم از سوی اداره کل میراث و گردشگری قزوین انجام شده و درخواستار  برخورد قانونی با مسببان تخریب هستیم. 

 او در خصوص این مهم که آیا تاکنون چنین رفتارهای قهرآمیز با میراث فرهنگی و تخریب عمدی آنها در قزوین مسبوق به سابقه بوده است یا خیر گفت:  تقریبا چنین اتفاقاتی در تمام نقاط کشور ممکن است رخ دهد و قزوین نیز از این امر مستثنا نیست. اما تاکنون چنین تخریبی به این شکل در سال‌های اخیر را به یاد ندارم.