معاون توسعه بازار و مطالعات اقتصادی بورس کالای ایران در نشست بین المللی «ظرفیت ابزار مشتقه در مدیریت ریسک بازار» گفت: از نظر نهادهای سیاست گذار، امکان کشف قیمت ها به خصوص با ابزار مشتقه برای برخی کالاهای غیرضروری و تا حدی موجب تشدید حساسیت ها در بازار است که در این زمینه نیز شاهد رویدادهای معاملات آتی سکه طلا در سال ۹۷ بودیم؛ این نگاه در شرایطی است که در دنیا از ابزارهای مشتقه در پوشش و مدیریت ریسک بهره می برند.

به گزارش کیوسک خبر به نقل از کالاخبر، یکی از مهمترین کارکردهای ابزار مشتقه، پوشش ریسک است، استفاده از این ویژگی در بازاری با نوسانات متعدد از اهمیت زیادی برخوردار است؛ اما دلیل توسعه نیافتگی ابزارهای مشتقه در بازار مالی ما چیست؟

ابزارهای مشتقه مالی، بخش بزرگی از بازارهای مالی دنیا را تشکیل می دهند، با این وجود این ابزارها نقش کوچکی در بازار مالی ما دارند، به طوری که تنوع و عمق معاملات آنها در بازار کم است؛ از سوی دیگر بیشتر سرمایه گذاران از عملکرد ابزارهای مشتقه اطلاع دقیقی ندارند، با این وجود ابزارهای مشتقه، ریسک های بالایی نیز دارند و سرمایه گذاران باید از آن مطلع باشند. در همین راستا، مدیران بازار سرمایه در کنفرانس «ظرفیت ابزار مشتقه در مدیریت ریسک بازار» به واکاوی در خصوص راه های توسعه بازار مشتقه و چالش های پیش روی آن پرداختند.

قراردادهای مشتقه از ابزارهای مدیریت ریسک مرسوم در جهان

معاون توسعه بازار و مطالعات اقتصادی بورس کالای ایران در این کنفرانس به بررسی نحوه و فرایند ابزارهای مشتقه در کشور پرداخت و گفت: قدمت ابزارهای مشتقه بورسی به شکل ساختار یافته فعلی در دنیا به بازارهای کالایی بازمی گردد. توسعه این ابزارها در بازارهای بین المللی به دلیل امکان پوشش ریسک شان است. معاملات آتی سکه طلا یکی از موفق ترین معاملات بازار مشتقه در کشور ما محسوب می شود. بعد از آن این ابزار روی کالاهای مختلفی انجام شد و تا زعفران ادامه داشت و بدین ترتیب موفقیت بعدی را با طلای سرخ کسب کرد. آخرین معاملات نیز بر روی نقره و آتی واحدهای صندوق طلا انجام شد.

علیرضا ناصر پور بیان کرد: بررسی های زیادی در خصوص دلایل موفق نبودن برخی قراردادهای مشتقه در دنیا انجام شده است، ولی شاخص هایی که برای موفقیت و شکست آن عنوان می شود بیشتر به دو محور اصلی حجم معاملات و «طول دوره قرارداد» باز می گردد.

او در ادامه با اشاره به چالش های اصلی در معاملات کالایی، گفت: مهمترین چالش در معاملات کالایی موضوع دخالت قیمت گذاری و حساسیت قیمت ها در حوزه کامودیتی است. از نظر نهادهای سیاست گذار، امکان کشف قیمت ها به خصوص با ابزار مشتقه برای برخی کالاهای غیرضروری و تا حدی موجب تشدید حساسیت ها در بازار است. مهمترین دلیلی که در این خصوص می توان به آن اشاره کرد، اتفاقاتی است که در حوزه معاملات آتی سکه طلا در سال ۹۷ رقم خورد که تا زمانی که این نگاه در اقتصاد ما وجود داشته باشد با مشکلات زیادی مواجه خواهیم بود؛ این نگاه در شرایطی است که در دنیا از ابزارهای مشتقه در پوشش ریسک نوسانات قیمتی بهره بسیار زیادی می برند.

ناصر پور، رشد دانش مالی و فرهنگ سازی در خصوص ابزارهای مالی را موضوع مهمی برای توسعه این بازار دانست و گفت: توجه به این نکته به خصوص در مورد ابزارهایی که پیچیدگی بیشتری دارند (مانند قرارداد آپشن) می تواند به توسعه این ابزارها در اقتصاد کمک ویژه ای کند.

اقدامات سازمان بورس در جهت توسعه بازار مشتقه

مدیر نظارت بر نهادهای مالی سازمان بورس و اوراق بهادار در این نشست به بررسی اقدامات سازمان بورس و اوراق بهادار در حوزه توسعه معاملات آتی و آپشن پرداخت و گفت: نخستین معاملاتی که در حوزه آتی در بازار سرمایه انجام شد به معاملات آتی سکه باز می گردد که البته این معاملات در سال ۹۷ متوقف شد. در همین راستا، اولین اقدامی که سازمان بورس و اوراق بهادار در سال جاری انجام داد، راه اندازی بازار آتی سکه در صندوق طلای لوتوس بود. می توان گفت این اقدام موثر توانست امیدها را به سمت از سرگیری دوباره معاملات آتی سکه طلا زنده کند.

میثم فدایی، راه اندازی صندوق پوشش ریسک(hedge fund) را یکی دیگر از فعالیت های سازمان بورس در راستای توسعه بازار مشتقه دانست و افزود: صندوق های پوشش ریسک یکی از صندوق هایی هستند که در حوزه معاملات بازار آتی و آپشن فعالیت می‌کنند. می توان گفت با ایجاد صندوق های با درآمد ثابت قوی و قدرتمند، می توان نظر سرمایه گذارانی که از دانش مالی کافی برخوردار نبودند را به خود جلب کرد؛ براین اساس با توسعه این صندوق ها، بازار بدهی نیز به توسعه مطلوبی می رسد.

او ادامه داد: اما از نگاهی دیگر، در سال گذشته بازار سهام با نوسانات گسترده ای رو به رو بود.

این اتفاق در حالی رخ داد که در نبود صندوق های سهامی، افراد علاقمند به سرمایه گذاری، به طور مستقیم به بازار وارد و به دلیل نداشتن دانش مالی کافی متحمل ضررهای زیادی شدند.

فدایی تاکید کرد: بازار مشتقات، چه از نوع کالایی و چه از نوع سهام، نخست نیازمند نهادسازی است. در همین راستا سازمان بورس در نظر دارد در ماه های آتی به صندوق های پوشش ریسک که یکی از ابزارهای سرمایه گذاری غیرمستقیم در حوزه مشتقات است، وارد شود. بنابراین طراحی و توسعه(hedge fund) با رویکرد جذب سرمایه های بلند مدت به طور هدفمند یکی ازپیشنهادات مطرح شده در خصوص توسعه بازار است.

او با اشاره به اقدام دیگر سازمان بورس در این خصوص، گفت: توسعه اختیار فروش تبعی فعالیت دیگری است که سازمان بورس برای آشنایی اولیه افراد با فضای ابزارهای آپشن انجام داده است. در سال های اخیر رشد و توسعه بازار مشتقه و انتشار متعدد این ابزار سبب شد تا سرمایه گذاران با مفهوم بازار مشتقه آشنایی پیدا کنند. اکنون به نظر می رسد این بازار به بلوغ کافی خود رسیده است و ما می توانیم کم کم به سمت آپشن های واقعی حرکت کنیم.

مدیر نظارت بر نهادهای مالی سازمان بورس و اوراق بهادار در خصوص بازنگری قوانین و مقررات حوزه معاملات آتی و آپشن تصریح کرد: قوانین موجود در حال حاضر کارایی لازم را برای طراحی قراردادهای جدید ندارند، بنابراین یکی دیگراز پیش نیازهای توسعه بازارمشتقه، بازنگری قوانین و مقررات است.

فدایی، توسعه انواع صندوق های شاخصی برای طراحی آتی و آپشن بر روی واحدهای صندوق ها و حل مشکل فقهی مشخصات شاخص را یکی دیگر از اقدامات سازمان بورس در راستای توسعه بازار مشتقه عنوان کرد و افزود: برای طراحی ابزارهای آتی و آپشن بر روی شاخص های مختلف نیازمند صندوق های شاخصی هستیم.

در همین راستا در ماه های گذشته، تعداد زیادی از صندوق های شاخصی ETF مجوز فعالیت گرفتند تا از این طریق صندوق های شاخصی بتوانند شاخص مرتبط به حوزه خود را به خوبی رشد دهند. امکان طراحی آتی و آپشن بر روی این نوع صندوق ها وجود دارد که می تواند، معادلی برای قراردهای آتی شاخص باشد. در این زمینه، تجربه بسیار خوبی هم با کمک بورس کالای ایران شکل گرفته که انجام قراردادهای آتی بر روی یونیت های صندوق طلا است.

او توسعه زیرساخت های نرم افزاری در حوزه بازار مشتقه را اقدام ضروری دیگر در راستای توسعه بازار مشتقه دانست و گفت: موضوع ورود OMS های (شرکت های خدمات برخط بازار سرمایه) مختلف به حوزه آتی و آپشن یکی از مباحث مطرح شده در این زمینه است. درنظر داشته باشید در دوره های گذشته تنها یک او ام اس توانست به این حوزه وارد شود. بنابراین باید شرایط زیرساختی و بسترمناسب در این زمینه را بیشتر فراهم کرد.

فدایی بیان کرد: آخرین اقدامی که سازمان بورس برای توسعه بازار مشتقه آمادگی انجام آن را دارد، تعیین نصاب های حداقلی برای سرمایه گذاری در معاملات آتی و آپشن در صندوق های سهامی است. متاسفانه صندوق های سهامی در این حوزه ورود جدی نداشته اند، اما سازمان بورس آمادگی دارد تا با مدل های سنجش ریسک موجود، نصاب های قابل قبولی را برای حداقل های سرمایه گذاری در حوزه آتی و آپشن اوراق بهادار دهد.

توسعه بازار بدون ریسک امکان پذیر نیست

دبیرکل نهادهای سرمایه گذاری ایران نیز در این نشست با بررسی چالش های بازارسرمایه کشور، گفت: در نظر داشته باشید که نوسانات اقتصادی در سطح کلان به بازارهای داخلی منتقل می شود؛ بنابراین رشد نقدینگی، تورم و جهش های ارزی، رکودهای دوره‌ای، بانک پایه بودن سنتی اقتصاد از عوامل تاثیرگذار در این خصوص هستند. چالش های سطح بازار نیز مانند سطح توسعه نهادها و ارکان، زیر ساختارها و بزرگ بودن سطح سرمایه گذاری مستقیم و کمبود ابزارهای مدیریت ریسک نیز برخی دیگر از این چالش ها در بازار سرمایه کشور هستند.

سعید اسلامی بیدگلی در خصوص نقش ابزارهای مشتقه در توسعه بازارسرمایه گفت: ایجاد امکان مدیریت ریسک از طریق توسعه استراتژی های سرمایه گذاری، ایجاد سازو کارکشف روندهای آتی در بازار آتی و آنی، امکان هایی هستند که ورود سرمایه گذاران بیشتر به بازارسرمایه را افزایش داده و به دنبال خود رشد نقدشوندگی، کاهش هزینه معاملات و بهبود فرایندهای کشف قیمت را دربر می گیرند.

او تاکید کرد: باید در نظر داشت که ابزارهای مشتقه با ریسک هایی نیز همراه هستند، اما اگر هیچ ریسکی در حوزه سیاست گذاری نکنیم، بازار با رشد و توسعه همراه نخواهد شد. توسعه باید به گونه ای باشد که به بقیه بخش های بازار آسیبی نرسد. در همین راستا اعمال محدودیت ها و قانون گذاری در مواقع بحران یکی از راه حل هایی است که در این خصوص دیده شده است.

اسلامی تصریح کرد: این ابزارها ناخودآگاه فعالیت های سفته بازانه را هم به همراه دارند، البته در نظر داشته باشید که سفته بازی جزو بازار است و بده بستان گروه های مختلف سرمایه گذاران با درجات مختلف ریسک پذیری و ریسک گریزی است که به توسعه بازار منجر می شود. افزایش ریسک به ویژه در OTCها و افزایش ناپایداری سیستم مالی و وقوع ناپایداری قیمتی برخی دیگر از ریسک های موجود در ابزارهای مشتقه هستند که باید به آنها توجه کافی داشت.

گفتنی است؛ کنفرانس بین المللی «ظرفیت ابزار مشتقه در مدیریت ریسک بازار» با حضور میثم فدایی مدیر نظارت بر نهادهای مالی سازمان بورس و اوراق بهادار، علیرضا ناصر پور معاون توسعه بازار و مطالعات اقتصادی بورس کالای ایران، سعید اسلامی بیدگلی دبیر کانون نهادهای سرمایه گذاری، علی سعدوندی مشاور بین المللی بانکداری، تامین مالی و سرمایه گذاری همچنین جوزف لوفکین، مدیرعامل و موسس شرکت سرمایه‌گذاری «جکسیم» انگلیس درهفته گذشته برگزار و سخنرانان در این نشست به بررسی ابزارهای بازار مشتقه و ظرفیت های آن در بازارهای مالی پرداختند.