چه تفاوتی بین چالش گاز در اتحادیه اروپا و ایران وجود دارد؟ ایران سالانه چقدر یارانه برای انرژی پرداخت می‌کند؟ پرچمدار مصرف گاز در ایران کدام بخش است؟ افزایش قیمت چقدر در مصرف گاز تأثیرگذار است؟ فرهنگ‌سازی چه مقدار سبب صرفه‌جویی در مصرف گاز می‌شود؟ برای دریافت پاسخ این پرسش‌ها گفت‌وگوی شبکه اطلاع‌رسانی نفت و انرژی (شانا) با حامد حوری‌جعفری، کارشناس ارشد اقتصاد انرژی را بخوانید.
همان‌طور که می‌دانید اتحادیه اروپا با چالش گاز روبه‌روست و ایران نیز در زمستان به گفته وزیر نفت ۲۰۰ میلیون مترمکعب کسری گاز خواهد داشت، جنس چالش ایران و اتحادیه اروپا را چگونه می‌بینید؟
چالش گاز در ایران با اتحادیه اروپا بسیار متفاوت است. بحران و چالش کمبود گاز در ایران بیشتر به فناوری و مصرف بی‌رویه انرژی در بخش‌های مختلف برمی‌گردد. ما در ایران گاز داریم، اما مصرفانه مصرف می‌کنیم، اما اتحادیه اروپا واردکننده گاز است و باید از کشورهای مهم تولیدکننده، گاز وارد کنند.
برای درک بهتر از مصرف بی‌رویه انرژی در ایران و تفاوت چالش گاز در ایران و اتحادیه اروپا به مقایسه آنها با استفاده از شاخص سرانه مصرف گاز می‌پردازیم. متوسط سرانه مصرف گاز در ایران ۶.۷ برابر سرانه مصرف دنیاست، یعنی بیش از ۶ برابر متوسط دنیا گاز مصرف می‌کنیم و مصرف انرژی‌مان مبتنی بر گاز است. درباره اتحادیه اروپا، این عدد سه برابر است، یعنی سرانه مصرف در ایران سه برابر سرانه مصرف در کل اتحادیه اروپاست. در ایران به ازای هر یک نفر جمعیت سه برابر میزان کل اتحادیه اروپا گاز مصرف می شود. ما دومین دارنده ذخایر گازی هستیم و ظرفیت‌های عظیمی برای تولید گاز داریم، اما چالش اساسی مصرف بی‌رویه است که در بخش‌های مختلف رخ می‌دهد و ایران را پس از آمریکا، چین و روسیه در جایگاه چهارمین مصرف‌کننده بزرگ گاز در دنیا قرار می‌دهد.
سرانه مصرف در بخش خانگی به‌عنوان بزرگ‌ترین مصرف‌کننده گاز در کشور در مقایسه با جهان چگونه است؟
شاخص میزان مصرف انرژی در ایران به ازای هر مترمربع در سطح زیربنا به‌طور میانگین سه تا چهار برابر دنیاست و تلفات انرژی در بخش خانگی و گرمایش در فصول سرد سال بسیار بالاست، همین موضوع سبب می‌شود ظرفیت‌های صادراتی، در بخش ارزش‌افزوده صنعت و دیگر بخش‌ها محدود شود.
حداکثر تولید گاز غنی ما سال گذشته یک میلیارد مترمکعب در روز بود که با کسر تلفات و تزریق ۸۶۰ میلیون مترمکعب به خطوط انتقال گاز ارسال شد و میزان مصرف گاز در بخش خانگی ۶۳۰ میلیون مترمکعب در روز بود. امسال هم طبق پیش‌بینی دیسپچینگ شرکت ملی گاز ایران روزانه ۸۵۰ تا ۸۶۰ میلیون مترمکعب گاز به خطوط انتقال ارسال می‌شود که ظرفیت عظیمی است.
سالانه چقدر یارانه برای حامل‌های انرژی پرداخت می‌شود؟
یارانه‌ای که به حامل‌های انرژی پرداخت می‌کنیم بر اساس آخرین آمار ترازنامه هیدروکربوری سالانه حدود ۸۲ تا ۸۳ میلیارد دلار است که قسمت عمده این یارانه به گاز طبیعی مربوط می‌شود. این یارانه ضمنی است، هزینه فرصت است. هزینه فرصتی که می‌توانستیم سوخت را صادر کنیم، اما در داخل با قیمت داخلی فروختیم و مصرف کردیم، اختلاف بین قیمت فروش با قیمت داخلی است. از طرفی هزینه‌های تمام‌شده برای گاز طبیعی به‌گونه‌ای است که با توجه به قراردادهایمان باید بتوانیم ظرفیت صادراتی‌مان را افزایش دهیم، اما معضل و چالش مصرف بی‌رویه نگذاشته این اتفاق بیفتد.
قیمت به‌عنوان یک ابزار چقدر می‌تواند در مهار مصرف لجام‌گسیخته انرژی در کشور نقش داشته باشد؟
برای جلوگیری از مصرف بی‌رویه انرژی دو دسته راهکار وجود دارد؛ قیمتی و غیرقیمتی. قیمت بسیار مهم است، اما هیچ‌گاه به یک‌باره نمی‌توانیم قیمت حامل‌های انرژی را تغییر دهیم،‌زیرا افزون بر اینکه به مردم به‌دلیل شرایط اقتصادی فشار می‌آید، شوک یک‌باره قیمت، کوتاه‌مدت است و در بلندمدت اثراتش را از دست می‌دهد. باید راهکارهای قیمتی را به‌صورت تدریجی و بلندمدت مدنظر قرار دهیم. در سند تراز تولید و مصرف گاز طبیعی در کشور تا افق ۱۴۲۰ پیشنهاد شد افزایش قیمت گاز طبیعی تا نصف قیمت صادراتی طی ۱۵ سال به‌صورت تدریجی انجام شود که بتواند آرام‌آرام عدالت اجتماعی حفظ شود، شوک قیمت و آثار تورمی نداشته باشد و به‌تدریج بر مدیریت تقاضا اثر بگذارد.
راهکارهای غیرقیمتی چیست؟
راهکار غیرقیمتی را هم به دو بخش تقسیم می‌کنم؛ نخست، مصرف در بخش صنعت و دوم، مصرف در بخش خانگی. مهم‌ترین راهکاری که با فوریت باید آن را در بخش خانگی انجام دهیم اطلاع‌رسانی و فرهنگ‌سازی گسترده در حوزه مدیریت مصرف، بهینه‌سازی مصرف و صرفه‌جویی در مصرف به‌ویژه گاز طبیعی در زمستان امسال است. باید منافع حاصل از صرفه‌جویی در مصرف گاز را به مردم یادآوری و گوشزد کنیم و بگوییم این میزان صرفه‌جویی در نهایت به نفع کشور، اقتصاد، افزایش تولید ناخالص داخلی (GDP) و سرانجام بهبود وضع اقتصادی مردم است. در این حوزه باید همکاری گسترده‌ای بین دستگاه‌های مرتبط همانند وزارت نفت، شرکت ملی گاز، شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی و خارج از وزارت نفت بین سازمان‌های نظام مهندسی و اتاق‌های صنعت در شهرستان‌ها وجود داشته باشد و اطلاع‌رسانی به‌صورت گسترده، به‌صورت ملی با حداکثر استفاده از توان شبکه‌های اجتماعی تأثیرگذار در بین آحاد مردم و ایجاد کمپین‌های تبلیغاتی، اطلاع‌رسانی و فرهنگ‌سازی انجام شود. با توجه به درک بالای مردم بی‌شک این مهم پاسخگو خواهد بود و صرفه‌جویی قابل‌توجهی در بخش خانگی ایجاد خواهد شد. من به این بسیار امیدوار هستم.
و در بخش صنعت
باید به‌موازات انجام کار در بخش خانگی، مدیریت مصرف در بخش صنعت را هم داشته باشیم، این نکته خیلی مهم و اساسی است. بخش صنایع عمده مانند سیمان، فولاد و… جزو مصرف‌کنندگان عمده گاز در بخش صنعت هستند. از مهم‌ترین کارهایی که می‌توانیم در این زمینه انجام دهیم، اجرای هم‌زمان ماده ۲۶ و ۱۴ قانون اصلاح الگوی مصرف انرژی است. ماده ۲۶ مربوط به روش‌های تنبیهی مصرف‌کنندگان بالای هزار مترمکعب در روز در صنایع بزرگ است، یعنی اگر صنایعی مانند فولاد، سیمان و… بالاتر از استاندارد مصرف کنند می‌توان با قیمت گران‌تر گاز را به آنها واگذار کرد و ماده ۱۴ هم مربوط به تشویق صنایع است. همچنین در کنار این دو ماده تنبیه و تشویقی، مواد ۹ و ۱۰ قانون اصلاح الگوی مصرف که مربوط به استانداردها و معیارهای مصرف است هم در دستور کار قرار گیرد.
ببینید ۳۷ صنعت انرژی‌بر در کشور وجود دارد که استانداردها و معیارهای مصرف آن تدوین و مصارف ویژه آن مشخص است، از همین الان به صنایع عمده اطلاع‌رسانی شود که در فصل سرد، محدودیت‌های عرضه گاز برای هر صنعت، متناسب با استاندارد و متناسب با محصولی که تولید می‌کند، به چه ترتیب است. ما حدود ۸۰۰ تا ۱۰۰۰ واحد صنعتی با مصرف بالا داریم که صنایع انرژی‌بر هستند. اطلاع‌رسانی به این صنایع با استفاده از ظرفیت اتاق‌های بازرگانی و اتاق‌های صنعت در شهرستان‌ها به‌راحتی امکان‌پذیر است.
و در تأکید باید بگویم ضروری است از ظرفیت‌های بهینه‌سازی و بازوهای وزارت نفت در دیگر استان‌های کشور هم استفاده شود. ما نمی‌توانیم همه کارها را از تهران مدیریت کنیم، باید بتوانم از ظرفیت‌های بازوهایی که وزارت نفت در استان‌ها دارد مانند شرکت‌های گاز استانی و شرکت‌های پخش منطقه‌ای با محوریت وزارت نفت استفاده کنیم، همچنین کارگروه‌های بهینه‌سازی مصرف انرژی را از هم‌اکنون تشکیل دهیم و اطلاع‌رسانی صورت گیرد.
چقدر با فرهنگ‌سازی می‌توان مشکل مصرف بی‌رویه را حل کرد؟
فرهنگ‌سازی مهم‌ترین راهکار برای کوتاه‌مدت است و با آن می‌توانیم صرفه‌جویی بالایی در بخش خانگی ایجاد کنیم. براساس مطالعاتی که انجام شده ما فقط با فرهنگ‌سازی و اطلاع‌رسانی گسترده در کشور در بخش خانگی حداکثر ۶۰ میلیون مترمکعب در روز می‌توانیم صرفه‌جویی انرژی در بخش خانگی در ساختمان و مسکن ایجاد کنیم. شبکه‌های اجتماعی، رسانه ملی و اطلاع‌رسانی دقیق و… تأثیر مهمی در تحقق این هدف دارند. در بحث صنعت هم با اعمال ماده ۲۶ برآوردها نشان می‌دهد که حداکثر تا ۴۰ میلیون مترمکعب در روز در اوج بتوانیم مصرف را مدیریت کنیم. به امید خدا زمستان امسال بدون مشکل و حداکثر بهره‌وری در بخش‌های اقتصادی پشت سر گذاشته شود. خوشبختانه وزارت نفت دولت سیزدهم سیاست‌ها و تدابیر خوبی را از ابتدا برای مدیریت بحران سوخت اندیشیده است تا بتواند سوخت زمستانی را پیش از وقوع بحران مدیریت کند. الحمدالله این موضوع به‌خوبی از سوی آقای وزیر (اوجی) شناسایی و اهمیت ویژه‌ای به آن داده شده است.