صباح زنگنه-کارشناس مسائل خاورمیانه

در بخش‌هایی در ضلع جنوبی دریای مدیترانه در الجزایر و لیبی هم گاز و هم نفت موجود است، یک مقداری هم نفت در مصر وجود دارد اما عمده‌ی منابع گازی است. حسن این منابع این است که به عنوان انرژی پاک تلقی می‌شود و آلودگی آن کمتر از نفت است، نکته دوم این است که بازار مصرف این انرژی‌ها نزدیک منطقه است یعنی کشورهای اروپایی و مصر سرجمع حدود ۷۰۰ میلیون نفر و ترکیه با ۸۰ میلیون نفر جمعیت بازار مهم، بزرگ و آینده‌داری را تشکیل می‌دهند. از طرف دیگر این منطقه دارای تعارضات سیاسی و تاریخی پیچیده‌ای است که اجازه نمی‌دهد منابع براحتی و براساس تقسیم عادلانه و منطقی مورد توافق، استخراج و به بازار مصرف رسانده شود. یک طرف رژیم صهیونیستی است که منابع عظیم گاز فلسطین و همچنین غزه را تحت قدرت خود درآورده و اجازه نمی‌دهد این کشور دسترسی داشته باشد، لبنان نیز کشور دومی است که ۱۲ فیلد و میدان بزرگ گازی دارد اما آزارها و مشکلات رژیم صهیونیستی و همچنین اختلافات و فساد دولتمردان لبنان مانع فعالیت شرکت‌های بزرگ نفتی و گازی و تاخیر در برداشت شده است. کشور بعدی مصر است که اختلافاتی با اسرائیل دارد اما تاحدی به معادله تجاری رسیده و فعلا از گاز استخراجی اسرائیل استفاده می‌کند. رژیم صهیونیستی گاز را از داخل سرزمین‌های اشغالی هم استفاده و هم به مصر و اردن صادر می‌کند.کشور بعدی قبرس است که بعنوان جزیره‌ای بین سوریه و ترکیه قرار گرفته است و در منطقه جنوب و یونانی‌نشین منابع گازی آب‌های قاره‌ای را در اختیار دارد که قبرس شمالی نسبت به این موضوع معترض اما توان اعمال قدرت ندارد و به ترکیه متوسل می‌شود. ترک‌ها تلاش کردند در آب‌های خود گاز کشف کنند اما هنوز موفق نشده‌اند. کشور سوریه هم منابع گازی عظیمی دارد، اما با جنگ تحمیلی و تروریسمی که بر این کشور وارد شد عملا از دسترسی به منابع نفتی و گازی عقب مانده است، لیبی هم منابع نفتی و گازی دارد اما میادین این کشور از طرف شرق به مصر و از شمال به اروپا نزدیک است و همین باعث شده کشورهای اروپایی به طمع افتاده و جنگ‌هایی را در این کشور حادث کنند، ضمن اینکه ترکیه نیز سعی کرده جاپایی برای خود ترسیم کند.امریکا هم که یکی از پایه‌های سلطه بر جهان انرژی است وقتی این منطقه دارای ذخایر بالای انرژی است در لیبی اشغال و ساقط کردن قذافی، در الجزایر با تلاش برای تغییر وارد و دست به اقداماتی می‌زند، در این بین روسیه بعنوان دارنده منابع عظیم گازی مایل است اروپا را به لوله‌های گاز خود متکی کند، قطر هم با همکاری ترکیه اصرار دارد که خط لوله‌ای از طریق کشورهای عربی، سوریه و ترکیه به اروپا ببرد که این دو خط لوله در تعارضند و باید بسیاری از جنگ‌های سوریه و لبنان را ناشی از تعارض منافع قطر و روسیه بعنوان دارندگان منابع عظیم گازی بحساب آورد.در هر حال گاز باید به بازار مصرف برود که دو بازار عمده اروپا و شرق اسیا است، اروپا به روسیه و مدیترانه نزدیک است، ایران هم بعنوان دومین دارنده ذخایر گازی جهان با خط لوله گازی به عراق و ترکیه صادرات دارد. در سیاست‌های استراتژیک و راهبردی نمی‌تواند خود را صرفا به تامین‌کننده گاز این دو کشور محدود کند علاوه بر جنوب شرق آسیا باید در اروپا و خاورمیانه نیز سهم داشته باشد، یکی از بازارها عراق، کویت، اردن و حتی امارات است بنابراین استراتژی چندوجهی و چندمحوری باید طراحی شود، اما واقع امر اینکه در هر اقدام ایران، رقبا سعی در مانع‌تراشی دارند حتی در عراق هنوز عده‌ای مخالف انتقال گاز ایران هستند. حضور امریکا در عراق و سوریه و همچنین ممانعت این کشور از انتقال به پاکستان و هند هم از جمله موانع تحقق استراتژی گازی ایران شده است که تماما در اقتصاد سیاسی قابل توجه و نیاز به طراحی فراگیر و آگاهانه برای تحقق اهداف دارد.