به‌گزارش ایسنا، از سال ۱۲۶۴ هجری شمسی که نخستین مولد برق برای روشنایی کاخ گلستان وارد ایران شد و نخستین نیروگاه خصوصی برق شهری  با توان ۴۰۰ کیلووات در سال ۱۲۸۴ در شهر تهران راه‌اندازی شد، تا به امروز، صنعت برق دو تحول بزرگ را پشت سر گذاشته است. اولین تحول بزرگ صنعت برق در دهه ۴۰ هجری شمسی بود که وظیفه برق‌رسانی به تمام نقاط ایران بر عهده دولت قرار گرفت و منجر به تشکیل سازمان برق ایران (۱۳۴۱) ، وزارت آب و برق (۱۳۴۲) و سرانجام شرکت توانیر (۱۳۴۸) شد.

دومین تحول بزرگ صنعت برق در دهه ۷۰ هجری شمسی و تحت عنوان “تجدید ساختار صنعت برق” انجام گرفت. به‌دنبال این تحول، شرکت‌های مستقل برق ایجاد شد و از دل آن، خصوصی‌سازی و بازار برق شکل گرفت. امروز صنعت برق در آستانه سومین تحول بزرگ قرار دارد، هوشمندسازی قرار گرفته تحولی که منجر به ایجاد بستر مدیریت هوشمند عرضه و تقاضا، شبکه‌های هوشمند، خرده‌فروشی برق، اینترنت اشیا و … خواهد شد.

هوشمندسازی اقدام مهم صنعت برق
وحید لگزیان – مجری فیبر نوری شرکت توانیر – در این باره معتقد است که طی بیش از یک دهه گذشته، کاهش چشمگیر منابع مالی صنعت برق باعث افول مباحث فنی و نیز تقلیل نگاه توسعه‌محور و همگام‌سازی با تحولات روز دنیا شده است. به رغم تمامی پیشرفت‌های حاصله در زمینۀ بسط و گسترش تکنولوژی‌های موجود صنعت برق و تامین نیاز مردم؛ در بُعد فنی، صنعت برق نیازمند نگاهی نوین و ترسیم چشم‌اندازی مناسب به منظور حفظ و ارتقای جایگاه این صنعت در منطقه و دنیاست.

به گفته وی به‌عنوان نمونه، ساختار شبکه توزیع ما از لحاظ فنی منطبق بر ساختار شبکه‌های توزیع دهۀ ۶۰ تا ۷۰ میلادی‌ است. در آن برهه، مشترکین بسیار پراکنده و کم توان بودند و گسترش شبکه فشار ضعیف؛ هم توجیه فنی داشت و هم توجیه اقتصادی. با تغییر سبک ساختمان‌سازی در شهرها و سیر روزافزون افزایش توان مصرف در مشترکین و توسعه پدیده تراکم‌سازی و برج‌سازی در کلانشهرها، نیازمند تغییر ساختار کلی شبکه توزیع و استفاده از شبکه فشار متوسط به جای شبکه فشار ضعیف بودیم که به‌علل مختلف، در این امر توفیق نداشته‌ایم و لاجرم با معضل افزایش تلفات مواجه شده‌ایم.

اما امروز مباحث پیشرفتۀ مدیریت بار و تقاضا وابسته به توسعه زیرساخت‌های مانیتورینگ، کنترل و هوشمندسازی است و بدون ایجاد این امکان، مدیریت مصرف در سطح مدیریت بارهای عمده که حداکثر ۸ تا ۱۰ درصد کل مصرف را تشکیل می‌دهند متوقف خواهد ماند. یک نمونه از مزایای هوشمندسازی، استفاده در مدیریت بار و پیک‌سایی منطقه‌ای است که اثرات مستقیمی بر بهبود شاخص‌های کیفیت توان و کاهش هزینه‌های سرسام‌آور توسعه ظرفیت غیراقتصادی تولید و نیز، کنترل افزایش بی‌رویه شدت مصرف انرژی را بدنبال خواهد داشت.

از سوی دیگر می‌بینیم که شاخص سرانۀ میزان خاموشی هر مشترک به‌علت عدم توسعه مناسب شبکۀ هوشمند، رضایت‌بخش نیست و در صورت ایجاد بستر لازم، سرانۀ خاموشی مشترکین به‌طور چشمگیری کاهش خواهد یافت. همچنین عمدۀ مباحث خرده‌فروشی بدون ایجاد امکان نظارت و پایش دقیق و ایجاد شبکه‌های هوشمند، ابتر خواهد ماند. لذا، صنعت برق در آستانه سومین تحول بزرگ یعنی “هوشمندسازی”‌ است که به منظور همگام‌سازی و به‌روزرسانی فنی و مهندسی با آخرین تحولات روز دنیا؛ نیازمند ترسیم چشم‌انداز، ریل‌گذاری و حرکت با عزم و اراده جدی است.

طرح فهام به‌کجا رسید؟

طرح فهام (طرح ملی فراسامانه هوشمند اندازه‌گیری و مدیریت انرژی) از سال ۱۳۸۹ با اخذ مجوز از شورای اقتصاد و سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی به عنوان طرح ملی تعریف شد، در ابتدا مباحث اولیه برای ۲۰ میلیون مشترک صورت گرفت تا کنتورهای برق آن‌ها هوشمند شود، اما با محدودیت منابع شورای اقتصاد و سازمان مدیریت اعلام کردند که این طرح در فاز نخست با تعویض یک میلیون کنتور و هوشمند شدن آن‌ها کار آغاز شود.

نگرانی از نبود زیرساخت‌ها، بحث بومی شدن و عدم تجربه باعث شد در فاز نخست تعویض یک میلیون کنتور مطرح شود. با این وجود، قرار بود این طرح در سال ۱۳۹۳ به پایان برسد و این یک میلیون کنتور تعویض شود، اما محدودیت منابع مالی باعث شد تنها ۳۰۰ هزار کنتور هوشمند نصب شود که از این ۳۰۰ هزار کنتور، ۲۰ هزار مشترک خانگی و تجاری، ۶۰ هزار مشترک بخش کشاورزی و مابقی مربوط به مشترکان دیماندی بوده‌اند، با جایگزینی کنتورهای هوشمند مشترکان می‌توانند ساعت به ساعت و دقیقه به دقیقه، میزان مصرف خود را بررسی و از آن اطلاع پیدا کنند. بنابراین با نصب کنتورهای هوشمند به‌راحتی می‌توان به مدیریت بار شبکه اقدام کرد.

اجرای طرح فهام برای ۴۰۰ هزار مشترک

در این راستا، طی سال گذشته، ۳۰۶ هزار و ۹۷۸ دستگاه کنتور هوشمند در ایران نصب شد و تعداد چاه‌های کشاورزی مجهز به این نوع کنتور به ۵۶ هزار چاه رسید. هم‌چنین تمامی چاه‌های کشاورزی به کنتورهای هوشمند طرح فهام تجهیز شدند و امکان پایش آب برداشت شده از چاه‌ها بر اساس انرژی مصرفی از سوی وزارت نیرو فراهم شد.

پیش از این، اما اعلام شده بود کنتورهای هوشمند برای ۸۰ درصد مشترکان دیماندی نصب شده و قرار بود تا تابستان سال جاری نیز قبل از پیک بار این عدد به ۹۰ درصد افزایش یابد. در قانون بودجه سال ۱۳۹۸ نیز اجرای طرح فهام پیش‌بینی و بر اساس این قانون وزارت نیرو موظف شده تا برای مشترکان پرمصرف کنتور هوشمند نصب کند و هزینه آن را به صورت اقساطی روی قبوض آن‌ها دریافت کند.

طبق آخرین آمار، در مرحله نخست اجرای این طرح حدود ۴۰۰ هزار مشترک صنعتی، کشاورزی و تجاری بزرگ به این سامانه مجهز شده‌اند. اجرای این برنامه باعث شده در تابستان امسال بیش از ۳۰۰۰ مگاوات مدیریت مصرف از طریق پایش بار و مدیریت  مصرف مشترکین بزرگ اعمال شود.

هوشمندسازی کنتور صد هزار مشترک

دراین راستا هادی مدقق – مدیرکل مدیریت مصرف و امور مشترکان توانیر – در گفت‌وگو با ایسنا، با بیان این‌که تفاهم‌نامه هوشمندسازی پنج میلیون کنتور بین توانیر و ساتکا امضاء شد، اظهار کرد: اولویت هوشمندسازی کنتورها برای مشترکین صنعتی، کشاورزی و مجتمع‌های تجاری است.

او در مورد هوشمندسازی کنتورهای مشترکین خانگی نیز توضیح داد: در این حوزه نیز اولویت با مجتمع‌های بزرگ و برج‌هاست و تاکنون کنتور حدود ۱۰۰ هزار مشترک که مجتمع‌های تجاری و خانگی هستند، هوشمندسازی شده است.

وی با تاکید بر این‌که لزوما کنتور مشترکان پرمصرف هوشمندسازی نشده است، گفت: به طور کلی قرار بود تا آخر سال کنتور ۴۵۰ هزار مشترک که در مجتمع‌های تجاری و مسکونی هستند، هوشمندسازی شود که تاکنون ۱۰۰ هزار مشترک محقق شده است. به طور کلی پنج میلیون مشترک وجود دارد که کنتور آنها طی برنامه دو ساله هوشمندسازی خواهد شد.

مدیرکل مدیریت مصرف و امور مشترکان توانیر در مورد هزینه هوشمندسازی کنتورها توضیح داد: تاکنون هزینه‌ای از مشترکان اخذ نشده است اما طبق قانون می‌توانیم هزینه را به صورت اقساطی از مشترکان پرمصرف دریافت کنیم، به طور متوسط هزینه برای مشترکین خانگی تک‌فاز ۳۰۰ هزار تومان است.