کیوسک خبر ـ شرایط منابع آبی در جهان به شدت بحرانی شده است. سازمان ملل متحد هشدار داده است که کمبود آب تا سال ۲۰۵۰ زندگی پنج میلیارد نفر را در جهان تحت تاثیر قرار خواهد داد و بیش از ۹۰ درصد مساحت ایران در سال ۲۰۴۰ نیز تحت تاثیر تنش آبی شدید قرار خواهد گرفت. آنگونه که آمارها نشان می دهد میانگین بارش سالانه ایران ۲۲۸ میلی‌متر بوده، در حالی که میانگین بارش جهانی در حدود ۸۶۰ میلی‌متر است. میزان بارندگی در حالی تقریبا یک چهارم متوسط جهانی است که افزایش دمای هوا در روزهای گذشته مصرف آب را به شدت بالا برده و مسئولین نیرو از وضعیت قرمز ۱۱۰ شهر کشور خبر می دهند. تهران هم چند هفته ای می شود که در وضعیت نارنجی قرار گرفته است. میزان ورودی آب سدها در سال‌جاری آبی نسبت به متوسط سال گذشته ۶۰ درصد و متاسفانه میزان حجم آب سدها هم ۳۴ درصد کمتر شده است.

اوضاع به قدری نگران کننده است که برخی از کوپنی شده آب در فضای مجازی سخن می گویند. هرچند که مهم ترین عامل خشکسالی امسال کاهش بارندگی ها اعلام می شود، اما مسئولان نیرو می گویند که اضافه برداشت از منابع زیر زمینی و آب های سطحی شرایط کشور را در وضعیت نگران کننده ای قرار داده است. اضافه برداشتی که به گفته حمید رضا بختیاری مدیرعامل شر کت آب و فاضلاب تهران حاصل ارزانی آب و عدم فرهنگ سازی مناسب است.

او که اقتصاد آب را یک اقتصاد ورشکسته می داند، به خبرگزاری بازار می گوید که سال گذشته هزینه های تامین و توزیع آب بین ۳۵ تا ۴۰ درصد افزایش یافته اما قیمت آب برای مشترکین معمولی تنها ۷ درصد و برای مشترکین پر مصرف ۱۶ درصد بیشتر شده است. جدای از این «مصطفی فدایی‌فرد» پژوهشگر حوزه آب می گوید که سالانه حدود ۹۶ میلیارد متر مکعب در ایران آب مصرف می‌شود در حالی که کل منابع آب تجدیدپذیر کشور حدود ۹۰ میلیارد متر مکعب است.

آیا قیمت آب در ایران مفت است؟
تعداد چاه‌ها به‌صورت تصاعدی افزایش یافت و عمقشان زیاد شد. زمین‌های زیرکشت چند برابر شد. جذابیت محصولات آب‌بر بین کشاورزان بیشتر شد و مصرف منابع آب زیرزمینی به‌اندازه‌ای است که ایران در دسته کشورهای با تنش آبی بسیار بالا قرار گرفته است. فهمی کارشناس حوزه آب این تراژدی غم انگیز را حاصل مفت بودن آب در حوزه کشاورزی می داند.

او می گوید که در سال های گذشته خروجی آب (مصرف)، بیش از ورودی آن بوده است. با ادامه این روند باید منتظر ورشکستگی آب باشیم.

او که معتقد است هیچ تناسبی بین میزان مصرف و تولید محصولات کشاورزی در کشور وجود ندارد، گفت: در دهه‌های اخیر مصرف آب در کشاورزی چندین برابر شده در حالیکه در ۳۰ سال گذشته تنها ۲۸ درصد زمین‌های زیرکشت افزایش یافته است.

فهمی سهم آب در قیمت تمام شده محصولات کشاورزی را تقریبا صفر دانست و گفت: هر مترمکعب آب به قیمت ۱۰۰ تومان در اختیار بخش کشاورزی قرار می گیرد. ضمن اینکه کشاورزان برای آب های زیر زمینی که از آن استفاده می کنند، تقریبا هیچ پولی پرداخت نمی کنند. همین مساله موجب کشت محصولات آب بر بدون توجه به ارزش اقتصادی آن و پایین بودن بهره وری در بخش کشاورزی شده است. آنگونه که معاون وزیر جهاد کشاورزی به خبرگزاری بازار می گوید : هم اکنون متوسط بهره وری در کشور ۱.۴۵ کیلوگرم به ازای هر مترمکعب مصرف آب است در حالیکه این عدد در سایر کشورها حدود ۲ کیلوگرم است.

قبض ۱۷۰ هزار تومانی برای مسرف ترین مشترک!
اما ارزانی آب تنها به بخش کشاورزی محدود نمی شود و مصرف کنندگان آب شرب هم تقریبا بهایی ناچیزی را پرداخت می کنند. همین مساله ایرانی ها را در بین پرمصرف های دنیا قرار داده است. البته حمیدرضا جانباز معاون وزیر نیرو معتقد است در سال های گذشته متوسط مصرف آب کشور کافی کاهش پیدا کرده و از ۳۰۰ لیتر در روز به ۱۷۹ لیتر رسیده است.

اما شرایط مصرف در پایتخت همچنان نگران کننده است. در حالی میزان مصرف در کشورهای کم آب حدود ۱۵۰ لیتر در شبانه روز تخمین زده می شود که برخی از پایتخت نشین ها روزانه تا ۳۵۰ لیتر هم آب مصرف می کنند.

جالب است که بدانید طبق گفته های مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب تهران، میزان آب بهایی که هر مشترک تهرانی به طور متوسط بین ۱۷ تا ۲۵ هزار تومان بوده و بالاترین قبض آبی که در تهران صادر شده ۱۷۰ هزار تومان است.

بختیاری می گوید: قبض ۱۷۰ هزار تومانی ممتعلق به مشترکی است که با آب شرب استخر پر می کرده و فضای سبز داخل منزلش را آبیاری می کرده است. نمونه های مشابهی از این دست نشان می دهد که تعرفه های آب در کشور ما به هیچ وجه بازدارنده نیست و همین مساله در برخی مواقع منجر به مصرف بی مهابای آب منجر شده است.

به گفته او، هر مترمکعب آب برای آبفا (تامین به اضافه توزیع) حدود ۲۶۰۰ تا ۲۷۰۰ تومان تمام می‌شود. در حالیکه متوسط دریافتی ما به ازای هر مترمکعب در تهران حدود ۸۰۰ الی ۹۰۰ تومان است. جالب است که بدانید طی یک سال گذشته ۳۵ الی ۴۰ درصد هزینه‌های جاری ما بیشتر شده در حالیکه میزان آب بهای مشترکین معمولی تنها ۷ درصد افزایش یافته است.

تعرفه آب صنایع چقدر است؟
اما شرایط در صنعت که سهمی حدود ۲ درصدی از مصرف آب کشور دارد، کمی بهتر است. آنگونه که فهمی کارشناس سابق منابع آب وزارت نیرو می گوید:تعرفه آب در صنعت بر حسب نوع منابع (سطحی یا زیر زمینی) و کیفیت آن (تصفیه شده یا خام) متفاوت تعیین می شود. اما معمولا تعرفه آب سطحی بین ۶۰۰ تا ۱۵۰۰ تومان و تعرفه آب های زیرزمینی بین ۲۰۰ تا ۶۰۰ تومان متغیر است.

هرچند که تعرفه آب در صنعت کمی منطقی تر از سایر بخش هاست اما بهره وری آب در آن همچنان فاصله زیادی را در با دنیا دارد. به گفته فهمی، در بسیاری از کشورهای پیشرفته تا ۷ مرتبه از آب استفاده می شود در حالیکه بازچرخانی آب در ایران در بهتری حالت تنها ۲ بار است.

کشاورزان مستاصل در نخلستان‌های سوخته، لاشه تفتیده گاومیش‌ها بر خاک و هزاران ماهی مرده غوطه‌ور در جریان اندک آب تنها بخشی از چهره خشن خشکسالی است که زودتر از آنچه تصور می شد حیات کشور را به خطر انداخته است. این بحران به قدری نگران کننده است که هلال احمر اعلام کرده برای گره گشودن از بخشی از بحران از صلیب سرخ جهانی درخواست یک میلیون فرانک وام کرده است تا خشکسالی فزاینده در ۴ استان سیستان و بلوچستان، هرمزگان، کرمان و اصفهان را مهار کند. با این وجود پرداخت یارانه به بد مصرف ها ادامه دارد و خبری از واقعی سازی قیمت آب برای آنها نیست.