امروزه موضوع پدافند غیرعامل به یکی از مهم‌ترین راهبردها در ادبیات دفاعی و بازدارندگی در برابر تهاجمات مبدل شده است و در شرایطی که حملات سایبری و انواع تهاجمات، فراتر از حمله‌های نظامی، امنیت کشورها را در معرض خطر قرار داده و می‌دهد، آگاهی از دستورالعمل‌های پدافند غیرعامل هر روز ضرورت بیشتری پیدا می‌کند. در برنامه رادیوفولاد این هفته، جواد کیانی، رئیس ایمنی، بهداشت حرفه‌ای و آتش‌نشانی فولاد مبارکه در گفت‌وگو با مجری این برنامه به تشریح اهمیت پدافند غیرعامل پرداخته است. با ما همراه باشید.

در مورد پدافند غیرعامل مردم‌محور توضیح دهید.

هفتم آبان روز حفاظت از مردم در هفته پدافند غیرعامل نام‌گذاری شده است. یکی از برنامه‌هایی که طی این سال‌ها و هم‌زمان با فولادسازان دنیا در حوزه ایمنی دنبال می‌کنیم، موضوع ایمنی فرایند است و خوشبختانه فولاد مبارکه در این زمینه از پیشگامان است. نکته حائز اهمیت این است که در زمینه مدیریت ایمنی فرایند و لایه‌های ایمنی فرایند آخرین و هشتمین لایه حفاظتی بحث مدیریت بحران در جامعه است. اگر دستورالعمل‌های ایمنی و سیستم‌های حفاظتی در کارخانه‌ها به‌درستی ایفای نقش کنند، از بسیاری از فجایع پیشگیری می‌شود.

آیا فولاد مبارکه برنامه‌هایی برای به‌روزرسانی فرایندهای خود و افزایش ضریب حفاظت از کارکنان پیش‌بینی کرده است؟

در بحث مدیریت ایمنی فرایند و استانداردی از انجمن ایمنی مواد شیمیایی از حدود ۲۰ تا ۳۰ سال پیش شروع شد. انجمن جهانی فولاد چند سال پیش این استاندارد را بازنگری کرد و در ۶ الزام اصلی و ۱۷ الزام دیگر سازمان‌ها و صنایع فولادی را موظف ساخته که این استاندارد را پیاده‌سازی کنند.

لایه‌های ایمنی فرایند عبارت‌اند از: ۱- مفاهیم ایمنی در طراحی واحد فرایندی؛ ۲ – سامانه کنترل فرایند؛ ۳ – سامانه‌های هشداردهنده اعم از کنترل آلارم و اپراتوری؛ ۴- سامانه‌های قطع اضطراری؛ ۵- حفاظت فیزیکی با استفاده از شیرهای اطمینان؛ ۶- حفاظت‌های پس از حادثه؛ ۷- آمادگی و واکنش در شرایط اضطراری کارخانه؛ ۸- مدیریت بحران در جامعه که پلیس و نهادهای امنیتی و حراست در آن درگیر می‌شوند. اینجا دیگر باید کل جامعه بسیج بشود تا بتوانیم پیامدهای بحران ایجادشده را مدیریت کنیم. یکی از اهداف پدافند غیرعامل همین است که با برخی اقدامات غیرنظامی بتوانیم اول از بروز حادثه‌ها و فجایع پیشگیری کنیم و در صورت وجود تهدیدات بیرونی، مثل حملات نظامی، بتوانیم مدیریت کنیم تا کمترین پیامدها متوجه کارکنان، خط تولید و مهم‌تر از آن به جامعه شود.

کارکنان چگونه می‌توانند در این مسیر نقش‌آفرین باشند؟

یکی از حوزه‌های تمرکز مدیریت شرکت در حوزه ایمنی ترویج فرهنگ ایمنی است. موضوعی که فولادسازان دنیا نیز بر آن به‌خوبی متمرکز شده‌اند. با نهادینه شدن فضا و فرهنگ ایمنی در سازمان، همه افراد خود را در حیطه وظایف و شرح شغلی که دارند مسئول می‌دانند. بدون مشارکت کارکنان، ایمنی و حادثه صفر و عدم بروز حادثه بزرگ امکان‌پذیر نیست. حتی اگر یک بازرسی کوچک درست و کیفی انجام شود در پیشگیری از حوادث نقش بزرگی دارد. ما به دنبال مشارکت همه کارکنان هستیم.

نظر شما درباره این جمله چیست؟ «حادثه همیشه خبر می‌کند اما ما غافلیم.»

یک از اصولی که HSE انجمن جهانی فولاد همواره روی آن تأکید دارد می‌کند این است که در همه حوادث می‌توان با برنامه‌ریزی درست، خطرات را به‌موقع شناسایی و از تمام حوادث پیشگیری کرد.

چقدر از تجربه فولادسازان بزرگ دنیا مثل پوسکو استفاده می‌کنیم؟

حضور در همایش‌های بین‌المللی که سازمان جهانی فولاد برگزار می‌کند یکی از این راهکارهاست؛ به‌عنوان مثال، یکی از موضوعاتی که از طریق شرکت تاتااستیل بهینه‌یابی کرده‌ایم ارزیابی ریسک‌های فرایندی در کوره‌های قوس الکتریکی با روش پاپیونی است. پروژه بسیار خوبی در فولادسازی با همکاری واحد تحقیق توسعه انجام شد و به حدود ۱۵۰ پیشنهاد و اقدام اصلاحی رسیدیم که بتوانیم فرایند تولید کوره‌هایمان را ایمن‌سازی کنیم و ایمن‌تر انجام دهیم که بخش بزرگی از آن هم انجام شده است. ما ۸ کوره ۲۰۰ تنی در فولاد مبارکه داریم و چندین میلیون تن جابه‌جایی فولاد مذاب ۱۸۰۰ درجه انجام می‌دهیم. اگر به اصول مدیریت فرایند به‌صورت جدی نپردازیم، قطعاً در معرض خطر قرار داریم. واقعاً نهادینه شدن فرهنگ ایمنی در فولاد مبارکه ما را از این خطرات به دور نگه داشته است. از طرف دیگر اینکه این راهکارها و تجارب را در اختیار شرکت‌های فولادساز کشور قرار دهیم رسالت اجتماعی خود می‌دانیم.

برای افزایش آگاهی و آمادگی کارکنان فولاد مبارکه برای مواجهه با تهدیدات صورت گرفته است؟

ما باید به دو مفهوم دقت داشته باشیم؛ یکی مفهوم تهدید و دیگری مفهوم آسیب‌پذیری. بر اساس منطق مدیریت ریسک، تهدیداتی را که می‌تواند برای ما بحران‌ساز باشد شناسایی و در تمام واحدها آسیب‌پذیری‌ها را هم بررسی کرده‌ایم. با همکاری روابط عمومی محتوی‌هایی به‌صورت اینفوگرافیک از ۱۰ خطر اصلی و عمده هر ناحیه تهیه و اطلاع‌رسانی کرده‌ایم. همچنین موشن‌ها و انیمیشن‌های شرایط اضطراری نیز ساخته شده است که در ناحیه فولادسازی ایجادشده و در ناحیه آهن‌سازی در حال اجراست. در نظر داریم شرایط اضطراری عمده‌ای را که در واحدهای مختلف ممکن است اتفاق بیفتد به‌صورت انیمیشن و موشن بسازیم و اطلاع‌رسانی کنیم. به‌علاوه طبق تقویم سالانه اجرای حدود ۲۰۰ مانور را برنامه‌ریزی می‌کنیم. در حال حاضر هم ممیز خارجی را در شرکت شروع کرده‌ایم. علاوه بر این ارتباط خوبی با واحدهای آتش‌نشانی هم‌جوار شرکت داریم. خود فولاد مبارکه در راستای مسئولیت‌های اجتماعی خود نسبت به تجهیز این واحدها اقدامات مؤثری انجام داده و هنگام وقوع حوادث با تجهیزات بسیار پیشرفته خود نقش مؤثری را در کنترل آتش‌سوزی کارخانه‌ای در شهرک صنعتی مبارکه ایفا کرده است. ضمن اینکه تفاهم‌نامه‌هایی با نیروگاه نزدیک و شرکت‌های اطراف کارخانه داریم و از آن‌ها حمایت می‌کنیم. به‌طورکلی هم‌افزایی خوبی بین واحد ایمنی و آتش‌نشانی فولاد مبارکه با نهادهای امدادی بیرون از شرکت وجود دارد.

فولاد مبارکه برنامه‌ای برای استفاده از تکنولوژی‌های نوین مثل هوش مصنوعی یا رباتیک برای بهبود کارایی و ایمنی در محیط‌های بحرانی دارد؟

بله. مطالعات یکپارچگی ایمنی فرایند را در واحدهای فرایندی انجام داده‌ایم و بررسی کرده‌ایم که آیا سیستم‌های طراحی‌شده صلاحیت و قابلیت اطمینان کافی را دارند یا خیر. برنامه‌هایی روی سیستم‌های F&G داریم که کنترل ایمنی فرایند را انجام می‌دهد. در بحث رباتیک و هوش مصنوعی، حرکت‌های بزرگ و خوبی را در زمینه تحول دیجیتال شروع کرده‌ایم و هم‌زمان در حوزه ایمنی تعداد زیادی از فعالیت‌های خطرناک را شناسایی کرده‌ایم و برای آن‌ها و همچنین اقدامات کنترلی در حوزه رفتار ایمن کارکنان به سمت استفاده از هوش مصنوعی و رباتیک رفته‌ایم.