به قلم: مرتضی نجفی قدسی

به مناسبت فرارسیدن نوزدهم دى ماه دومین سالگرد ارتحال مرحوم آیت الله سید هاشم رسولى محلاتى از اعضاء باسابقه دفتر حضرت امام خمینى (رض) و مقام معظم رهبرى که ازجمله خادمان قرآن و داراى آثار زیادى در حوزه قرآن و عترت بود،مرتضی نجفی قدسی در یادداشتی با عنوان «امین امام و رهبری» به تبیین شخصیت علمی مرحوم آیت‌الله سیدهاشم رسولی محلاتی به این شرح پرداخته است:

بسم الله الرحمن الرحیم

«إِنَّمَا یخْشَی‌الله مِنْ عِبَادِهِ الْعُلَمَاءُ.» (سوره فاطر، آیه ۲۸)

براستی از میان بندگان خدا تنها علماء و دانشوران هستند که ترس و خشیت الهی را در دل دارند.

در توصیف علم و دانش و طلب علم در بیان پیامبراکرم (ص) و ائمه هدی (ع) سخن بسیار است، پیامبر گرامی فرمودند: «کُنْ عَالِماً أَوْ مُتَعَلِّماً أَوْ مُسْتَمِعاً أَوْ مُحِبّاً لَهُمْ وَ لاَ تَکُنِ اَلْخَامِسَ فَتَهْلِکَ» یعنی دانشمند باش یا دانشجو یا از شنوندگان مباحث علمی باش یا دوستدار اهل دانش باش و غیر از اینها درحالت پنجمی نباش که هلاک و نابود می‌شوی!

همچنین حضرت امام علی (ع) فرمودند: «لاحجاب بین طالب العلم و الجنه الا الروح، فان خرج الروح دخل الجنه» یعنی میان شخص طالب دانش و بهشت، هیچ حایل و مانعی نیست جز روح، پس چون روح هنگام مرگ از کالبد مادی و جسمی مفارقت کند، شخص وارد بهشت می‌شود!

حیات پر برکت علمی با وجود مسئولیت‌های متعدد

آیت‌الله سیدهاشم رسولی محلاتی (رض) یکی از شخصیت‌هایی است که علیرغم مسئولیت‌های طولانی در دفتر امام خمینی (قدس‌سره) و رهبری معظم انقلاب اسلامی (مدظله‌العالی) و یا مسئولیت‌هایی چون نماینده ولی‌فقیه در بنیاد مسکن و یا ریاست شورای سیاستگذاری ائمه جمعه و دیگر مسئولیت‌های خرد و کلان، حقیقتاً یک زندگی و حیات علمی داشت و انتشار بیش از یکصد اثر از ایشان در طول این سال‌ها حاکی از همین حیات علمی است.

ایشان که متولد ۸ اسفند ۱۳۰۸ هستند از سن دوازده سالگی یعنی در سال ۱۳۲۰ وارد حوزه علمیه قم شدند و تا یکسال بعد از تبعید حضرت امام به ترکیه یعنی در سال ۱۳۴۴ از قم به تهران مهاجرت کردند. در مدت زمانی که در قم بودند ابتدا در محضر پدر بزرگوارشان مرحوم آیت‌الله سیدمحمد رسولی محلاتی که از شاگردان مرحوم آیت‌الله شیخ عبدالکریم حائری بودند، تلمذ کردند و پس از آن رسائل و مکاسب را در نزد مرحوم آیت‌الله سیدمحمدرضا گلپایگانی و کفایه را نیز در نزد مرحوم آیت‌الله مجاهدی تبریزی و همچنین آیت‌الله سیدمحمدباقر طباطبایی سلطانی فرا گرفتند.

سیدهاشم رسولی پس از دروس سطح مدت ۷ سال در درس خارج مرجع بزرگ مرحوم آیت‌الله‌العظمی سیدحسین بروجردی (اعلی‌الله‌مقامه) شرکت می‌کند و همچنین به مدت ده سال در درس خارج فقه و اصول حضرت امام خمینی که صبح‌ها و عصرها در مسجد سلماسی تشکیل می‌شدند، شرکت جستند و هم‌بحث‌های ایشان هم در این سال‌ها بزرگانی چون مرحوم شهید آیت‌الله حاج‌آقا مصطفی خمینی و حضرات آیات: محمد فاضل لنکرانی، فضل‌الله محلاتی، ابوالقاسم خزعلی، محمدی گیلانی، سیدجواد علم‌الهدی و دیگران بوده‌اند.

پس از مهاجرت به تهران نیز در درس‌های مرحوم آیت‌الله سیداحمد خوانساری در تهران شرکت می‌کردند و در ایامی هم که بطور کوتاه در نجف اقامت داشتند از محضر درس بزرگانی چون حضرات آیات عظام؛ سیدمحسن حکیم، سیدمحمود شاهرودی، ابوالقاسم خویی و دیگران بهره بردند.

تألیف، تحقیق، تصحیح متون حدیثی و تفسیری، ترجمه و شرح قرآن کریم و بسیاری از تفاسیر و کتب معتبر دیگر که بالغ بر یکصد اثر علمی است، از ابعاد شخصیت علمی ایشان حکایت دارد.

بیان مراتب علمی ایشان در پیام امام خمینی(ره)

حضرت امام خمینی در اجازه وکالتی که در سال ۱۳۶۷ به ایشان داده‌اند به مراتب علم و دانش حضرت آقای رسولی اشاره و چنین مرقوم می‌فرمایند:

جناب حجت‌الاسلام آقای حاج سیدهاشم رسولی (دامت افاضاته)

جنابعالی فردی می‌باشید متدین و درست، دانشمندی هستید محقق و بحمدالله تألیفات خوبی دارید، از دوستان باوفا و قدیمی من می‌باشید. سال‌ها در زمینه‌های مختلف زحمت کشیده‌اید، من به جنابعالی علاقه دارم و محبت‌های بسیار شما را فراموش نمی‌کنم از آنجا که به شما اطمینان دارم شما را از طرف خود وکیل نمودم تا در تمامی زمینه‌های شرعی طبق شرع انور عمل کنید، خداوند به شما پاداش خیر دهد. دست خدا به همراهتان. روح‌الله الموسوی الخمینی. ۶۷/۱۲/۱

مرحوم شیخ آقا بزرگ تهرانی صاحب «الذریعه» از آقای سیدهاشم رسولی محلاتی با عناوینی چون: ثقه، معتمد، محقق، مدرس، مورخ و کسی که اکثر عمرش را در راه ترویج شرع مقدس با کوشش و جدیت تمام صرف کرده یاد می‌کند.

محوریت آثار ایشان در سه موضوع و معرفی برخی از این آثار

آثار علمی آیت‌الله رسولی محلاتی عمدتاً در سه بخش تصحیح متون حدیثی و تفسیری، ترجمه و شرح متون و تألیفات شخصی که بیشتر در تاریخ اسلام و زندگانی ائمه اطهار (ع) و کتب اخلاقی و معارف اسلامی است، شامل می‌شود.

تصحیح تفسیر نورالثقلین و ماجرای آشنایی ایشان با علامه طباطبایی

تصحیح تفسیر پنج جلدی «نورالثقلین» اثر فقیه و ادیب قرن یازدهم شیخ عبدالعلی حویزی که یک تفسیر روایی هست ازجمله کارهای علمی ارزشمند آیت‌الله رسولی محلاتی است که به تشویق و راهنمایی مرحوم علامه طباطبایی (رض) صورت گرفت و معظم‌له در سال ۱۳۴۰ تقریظی بر آن مرقوم فرمودند و در آن تقریظ از اقدام جناب آقای رسولی بر تصحیح و تنظیم و آماده‌سازی این تفسیر برای انتشار تقدیر کردند.

سبب آشنایی آقای رسولی محلاتی با علامه طباطبایی (رض) مرحوم حاج‌آقا مصطفی خمینی (ره) بودند بطوری که ایشان برای خود بنده نقل کردند: من با علامه طباطبایی ابتدا آشنایی نداشتم ولی با مرحوم حاج‌آقا مصطفی که همدرس و هم‌بحث بودیم روزی ایشان گفت که باید به درس تفسیر جناب علامه طباطبایی برویم و پدرم گفته‌اند که ایشان مرد بزرگی است و باید در درس ایشان شرکت کنم و من هم وقتی شنیدم که استاد ما آیت‌الله خمینی فرزندشان را برای شرکت در درس علامه طباطبایی تشویق و راهنمایی کرده‌اند، من هم در این درس که صبح‌ها در مسجد سلماسی تشکیل می‌شد شرکت می‌کردم و کم‌کم با ایشان بسیار مأنوس شدم بطوری که استنساخ نسخی از تفسیر المیزان را حضرت ایشان به من سپردند.

تصحیح تفسیر مجمع البیان و تفسیر العیاشی

تصحیح تفسیر مجمع‌البیان اثر مرحوم طبرسی در ده جلد و همچنین تصحیح «تفسیر العیاشی» در ۲ جلد از دیگر آثار علمی و تفسیری است که مرحوم آقای رسولی محلاتی نسبت به احیاء آن‌ها همت گماردند.

تصحیح ده جلد از «مرآهالعقول» علامه مجلسی در شرح احادیث اصول و فروع کافی، تصحیح کتاب «دارالسلام» مرحوم حاج میرزا حسین نوری در ۴ جلد، تصحیح «کشف‌الغمه» اثر علی‌ابن‌عیسی‌اربلی در شرح حال امامان در ۳ جلد، تصحیح «مناقب آل‌ابی‌طالب» اثر ابن شهرآشوب مازندرانی در فضائل اهل‌بیت (ع) در چهار جلد و تصحیح «اثبات الهداه»

شیخ حر عاملی در ۷ جلد از دیگر کتب حدیثی است که توسط آقای رسولی محلاتی مورد تحقیق و تصحیح قرار گرفت و در مجموعه‌های انتشاراتی قم و لبنان منتشر گردید.

تسلط در ادبیات عرب و ترجمه برخی از آثار ارزشمند معارفی

آیت‌الله رسولی محلاتی باتوجه به تسلطی که در ادبیات عرب داشت نسبت به ترجمه کتاب‌ها و آثار ارزشمندی در معارف اسلامی همت گماشت که ترجمه «الارشاد» شیخ مفید، «سیرهالنبویه» اثر ابن هشام در زندگانی پیامبر (ص)، ترجمه «مقاتل الطالبین» تألیف ابوالفرج اصفهانی، ترجمه صحیفه علویه و تحفه مرتضویه در مناجات‌ها و ادعیه منسوب به امیرالمؤمنین (ع)، ترجمه غررالحکم و دررالکلم که حاوی بیش از یازده هزار حدیث از کلمات قصار امیرالمؤمنین (ع) است و دفتر نشر فرهنگ اسلامی آن را در ۲ جلد منتشر کرده است و همچنین ترجمه کل قرآن کریم به همراه شرح و توضیحی بر بعضی از آیات آن و ترجمه ادعیه و زیارات مفاتیح‌الجنان ازجمله آثار ارزشمند آیت‌الله رسولی محلاتی در بخش ترجمه متون محسوب می‌شود.

نمونه ای از آثار تالیفی ایشان در تاریخ اسلام و اهل بیت(ع)

در بخش آثار تألیفی، انتشار کتاب‌های تاریخ انبیاء و قصص قرآن در ۲ جلد، زندگانی امیر مؤمنان علی (ع) در ۲ جلد، زندگانی حضرت فاطمه زهرا (س)، زندگانی حضرت امام حسن مجتبی (ع)، زندگانی امام حسین (ع) تدوین خلاصه تاریخ اسلام در ۳ جلد و کتاب تاریخ تحلیلی اسلام در چهار جلد، و تألیف کتاب های: راهنمای بهشت یا بهشتیان از دیدگاه قرآن و حدیث، سخنی درباره دعا، نماز، روز، زکات و قرآن، جنبه‌های اخلاقی و سیره عملی امام رضا (ع)، شرح تألیفات شیخ طوسی و شروح آن‌ها، وصایاالرسول و الائمه، چهل حدیث، گلچینی از سخنان حکمت‌آمیز رسول خدا ائمه‌اطهار (ع)، مبارزه با گناه و کیفر گناه و بالاخره کتابی در شرح آخرین وصیت امیرالمؤمنین در بستر شهادت ازجمله آثار بجا مانده از آیت‌الله رسولی محلاتی محسوب می‌شود.

منبر و وعظ در کنار تالیف و تحقیق علمی

آیت‌الله رسولی علاوه بر اهتمام در احیاء آثار علمی بزرگان و تدوین کتب ارزشمند، در عرصه تبلیغ و منبر و سخنرانی نیز توفیقات بسیار خوبی داشتند. ایشان در سال ۱۳۴۴ پس از مهاجرت به تهران ابتدا در مسجد امام صادق (ع) واقع در محلّه درخونگاه تهران اقامه نماز داشتند و پس از چندماهی که پدرشان به رحمت خدا رفتند حسب‌الامر آیت‌الله سیداحمد خوانساری و بنا به درخواست اهالی امامزاده قاسم شمیران به آنجا می‌روند و سالیانی طولانی امامت جماعت در آن منطقه را داشتند و پس از انقلاب نیز در مسجد فرشته تهران به طور سه وقت اقامه نماز جماعت داشتند و حداقل دو بار کل قرآن کریم را در مسجد برای مستمعین تفسیر کردند و انجام مسافرتهای تبلیغی و شرکت در همایش‌های علمی، حوزوی و فرهنگی از دیگر فعالیتهای مؤثر آیت‌الله رسولی محلاتی در عرصه تبلیغات دینی بود.

مهمترین رمز موفقیت آیت الله رسولی محلاتی

یکی از رموز موفقیت آیت‌الله رسولی محلاتی در بدست آوردن این همه توفیقات در عرصه‌های مختلف دینی، علمی و تبلیغی، داشتن نظم در زندگی بود، او هیچگاه وقت خود را به بطالت نمی‌گذراند و برای هر دقیقه و ساعت برنامه منظم داشت، اُنس او با قرآن فوق‌العاده بود، شب‌ها زود استراحت می‌کرد و در عوض از نیمه شب بیدار بود و به مطالعه و نوشتن و عبادت و قرآن و نماز تا اذان صبح مشغول بود و پس از آن به مسجد برای اقامه نماز می‌رفت و سپس برای انجام مسئولیت‌هایش به بیت رهبری می‌رفت و دوباره به مسجد برای اقامه نماز جماعت ظهر و عصر می‌آمد و پس از استراحتی مختصر به مطالعه و سپس مجدداً به مسجد می‌رفت و منبر و وعظی هم معمولاً بعد از نماز مغرب و عشاء داشت و خلاصه زندگانی او منظم و مرتب بود.

اهمیت ایشان به مسجد و ارتباط با مردم

بنده چندین بار به ایشان عرض کردم شما با این همه مشاغل علمی و مهم چطور امامت جماعت مسجد را رها نمی‌کنید!؟ که ایشان پاسخ می‌داد اصل کار بنده در مسجد است و روحانی باید محور کارش مسجد باشد و ما اگر به مساجد بها بدهیم و ارتباطمان را با مردم در مسجد حفظ کنیم، دینداری مردم هم محفوظ می‌ماند و لذا ایشان در این سن بالا علیرغم همه مشقات با اینکه منزل هم به مسجد نزدیک نبود، واقعاً همت می‌کرد و هر سه وقت در مسجد حاضر می‌شد و اینکار را وظیفه خود می‌دانست، حتی اگر مسافرتی ضروری پیش می‌آمد آن سفر را بسیار کوتاه می‌کرد تا مبادا به جماعت مسجد لطمه بخورد، حتی در همین چهار ماه اخیر که کسالتی بر ایشان عارض شد و عمل جراحی کردند، بلافاصله پس از بهبودی نسبی گاهی به مسجد می‌آمدند گرچه وضع و حال ایشان طوری نبود که اقامه جماعت کنند در عین حال بخاطر حفظ ارتباط خود با مردم و مسجد ساعتی به آنجا می‌آمدند و دیدارهایی می‌کردند و می‌رفتند.

از خادمان قرآنی برگزیده در سال ۱۳۷۴ و مورد تقدیر رئیس جمهور وقت

آیت‌الله سیدهاشم رسولی محلاتی در سال ۱۳۷۴ به سبب نگارش قصص قرآن و تاریخ انبیاء و تصحیح کتب تفسیری «نورالثقلین، مجمع‌البیان و العیاشی» در زمره خادمان قرآن کریم معرفی شد و لوح تقدیر خود را از دستان جناب آیت‌الله هاشمی رفسنجانی رئیس‌جمهوری وقت دریافت کرد.

برگزاری نکوداشت آیت‌الله رسولی محلاتی در اراک تحت عنوان امین امام و رهبری و تقدیر از آثار علمی و حوزوی ایشان در مجامع تفسیری و حوزوی در سالهای گذشته و همچنین بزرگداشت ایشان در آخرین گردهمایی انجمن علمی ارتباطات و تبلیغ حوزه که در سی‌ام آبان سال ١٣٩٨ با حضور مرجع عالیقدر حضرت آیت‌الله العظمى نوری همدانی در دارالقرآن علامه طباطبایی در قم برگزار شد، نمونه‌هایی از توجه مجامع علمی و حوزوی به آثار گرانقدر آیت‌الله رسولی محلاتی محسوب می‌شود.

اولین ارتباط کاری با ایشان با محوریت قرآن

اولین ارتباط کاری بنده با حضرت آیت‌الله رسولی محلاتی از سال ۱۳۶۷ آغاز شد که در آن زمان  «صفحه نور» را در روزنامه اطلاعات ویژه مطالب و رویدادهاى قرآنى دایر کرده بودم و به صورت هفتگی در یک صفحه روزنامه در روزهای پنجشنبه منتشر می‌ شد که آیت‌الله رسولی محلاتى تقبل کردند در این صفحه به تبیین قصص قرآن بپردازند که با شرح زندگانی حضرت یوسف(ع) کار آغاز شد و این ارتباط و همکاری در عرصه‌های مختلف دینی، فرهنگی و تبلیغی تا اواخر عمر ایشان ادامه داشت و واقعاً فقدان این عالم بزرگ و فرهیخته سخت و اندوهبار است و امیدوارم خدای متعال روح مطهر ایشان را با اولیائش محشور بفرماید. «اَلَا إِلَی اللَّهِ تَصِیرُ الْأُمُورُ»