مهدی صالحی طاهری‌ ـ خبرنگار

بانک مرکزی به‌عنوان نهاد اصلی نظارت بر سیاست‌های پولی و مالی در یک کشور، دارای وظایف متعددی است که یکی از مهم‌ترین آن‌ها کنترل نقدینگی و بازار ارز است. نقدینگی به توانایی اقتصاد برای پذیرش و پردازش پول و اعتبار اشاره دارد و بازار ارز به تبادل ارزهای ملی و خارجی مربوط می‌شود. این دو مؤلفه در تعیین سلامت اقتصادی و ثبات مالی کشورها نقش حیاتی دارند. در این یادداشت، به بررسی نقش بانک مرکزی در کنترل نقدینگی و بازار ارز خواهیم پرداخت و ابعاد مختلف این مسئله را تحلیل خواهیم کرد.

نقدینگی اشاره به میزان پول در گردش در یک اقتصاد دارد و شامل نقدینگی بالا (پول نقد و سپرده‌های بانکی) و نقدینگی پایین (دارایی‌های مالی بلندمدت) می‌شود. افزایش نقدینگی در دست افراد اگر با تولید و عرضه کالا و خدمات متناسب نباشد، می‌تواند به تورم منجر شود. بانک مرکزی با استفاده از ابزارهای مختلف سیاست پولی، نظیر نرخ بهره و عملیات بازار باز، سعی در کنترل و مدیریت سطح نقدینگی دارد.

بانک مرکزی برای کنترل نقدینگی از چندین ابزار استفاده می‌کند. یکی ازاین ابزارها، تنظیم نرخ بهره است. هنگامی که بانک مرکزی نرخ بهره را افزایش می‌دهد، هزینه وام‌گیری برای بانک‌ها و عموم مردم افزایش یافته و این موضوع موجب کاهش تقاضا برای وام و در نتیجه کاهش نقدینگی در بازار می‌شود. برعکس، کاهش نرخ بهره می‌تواند به افزایش نقدینگی منجر شود.

عملیات بازار باز نیز از دیگر ابزارهای کلیدی بانک مرکزی است. این روند شامل خرید و فروش اوراق بهادار دولتی است که به تغییر میزان نقدینگی در نظام مالی کمک می‌کند. با خرید اوراق بهادار، بانک مرکزی نقدینگی را به اقتصاد تزریق می‌کند و با فروش این اوراق، نقدینگی را از بازار خارج می‌نماید.

نقدینگی نه‌تنها بر اقتصاد داخلی اثر دارد، بلکه تأثیر زیادی بر بازار ارز نیز می‌گذارد. زمانی که نقدینگی در داخل کشور افزایش می‌یابد، به‌طور معمول ارزش ارز ملی کاهش می‌یابد. این موضوع به دلیل افزایش تقاضا برای ارزهای خارجی و کاهش تقاضا برای ارز ملی است. بنابراین، بانک مرکزی باید به‌دقت نسبت به سطح نقدینگی نظارت کرده و اقداماتی برای جلوگیری از نوسانات شدید در بازار ارز اتخاذ کند.

مدیریت بازار ارز یکی دیگر از وظایف حیاتی بانک مرکزی است. این نهاد به‌منظور حفظ ثبات در نرخ ارز، می‌تواند از ذخایر ارزی خود برای مداخله در بازار استفاده کند. به‌عنوان مثال، در شرایطی که تقاضا برای ارز خارجی افزایش می‌یابد و فشار بر نرخ ارز ملی ایجاد می‌شود، بانک مرکزی با فروش ارزهای خارجی از ذخایر خود می‌تواند به کنترل قیمت‌ها کمک کند.

علاوه بر مداخلات عملیاتی، بانک مرکزی همچنین از سیاست‌های ارزی و نرخ ارز ثابت یا شناور استفاده می‌کند. در نظام‌های ارزی ثابت، بانک مرکزی نرخ ارز را ثابت نگه می‌دارد که ممکن است به بحران‌های ارزی منجر شود اگر منابع برای حمایت از آن کافی نباشند. در مقابل، در نظام‌های ارزی شناور، نرخ ارز براساس عرضه و تقاضا تعیین می‌شود که به نوسانات بیشتری منجر می‌شود، اما در عوض امکان انعطاف بیشتری برای بانک مرکزی فراهم می‌آورد.

بانک‌های مرکزی در کنترل نقدینگی و بازار ارز با چالش‌های متعددی مواجه هستند. از جمله این چالش‌ها می‌توان به عدم پیش‌بینی روندهای اقتصادی، نوسانات جهانی، تحریم‌ها و سیاست‌های دولت اشاره کرد. این عوامل می‌توانند تأثیر زیادی بر انسجام و تغییرات نقدینگی و نرخ ارز داشته باشند. به‌علاوه، بانک مرکزی باید به‌خوبی درک کند که نوسانات نرخ ارز و نقدینگی می‌تواند به شرایط اقتصادی آسیب برساند و نیازمند اتخاذ راهکارهای مناسب و به موقع است.

بانک مرکزی در مدیریت نقدینگی و بازار ارز به‌عنوان یک نهاد کلیدی و محوری عمل کرده و با استفاده از ابزارهای متنوع، سعی در حفظ ثبات اقتصادی و جلوگیری از نوسانات ناخواسته دارد. در نهایت، نقش این نهاد در کنترل نقدینگی و بازار ارز نه‌تنها به‌عنوان یکی از عوامل مؤثر در سلامت اقتصاد ملی به حساب می‌آید بلکه به‌دنبال ارتقای اعتماد عمومی به سیستم مالی و اقتصادی کشور نیز می‌باشد. لذا، بررسی دقیق و علمی در این زمینه می‌تواند به بهبود سیاست‌گذاری‌های اقتصادی و افزایش پایداری مالی کشور کمک کند.