سید محمدرضا مشکاتی، کارشناس تامین اجتماعی
سن یکی از واژگان مهم در تامین اجتماعی است. این موضوع در هنگام ورود به سازمان تامین اجتماعی (بیمه شدن) و خروج از سازمان (بازنشستگی) و نیز بحث سالمندی از اهمیت ویژه ای برخوردار است. 
بازنشستگی یک حالت و مرحله جدید از دوره زندگی افراد است. بر این اساس همواره رابطه‌ای مستقیم و معنی‌دار بین سن بیمه‌شدگان و شرایط احراز بازنشستگی در نظر گرفته می‌شود که از جمله آنها رابطه مستقیم امید به زندگی و رخداد حالت بازنشستگی است و در سالهای اخیر به دلیل افزایش امید به زندگی و کاهش بحران‌های مالی صندوق‌های بازنشستگی در اکثر کشورها سن بازنشستگی بعنوان یکی از عوامل اصلی، در اصلاحات بازنشستگی تغییر و افزایش یافته است.
سن بازنشستگی در بسیاری از کشورها بیانگر وضعیت اجتماعی و اشتغال آن کشور است. بر خلاف تصور غالب، در کشورهای اروپایی شاغلان باید برای رسیدن به بازنشستگی مدت بیشتری منتظر بمانند.
بالابودن سن امید به زندگی و رتبه بالای استانداردهای سلامت در این کشورها، باعث شده بسیاری از مردان و زنان تا سنین بالاتر نیز در بازار کار فعال باشند.

در برخی کشورها از یک سن بازنشستگی استاندارد گذر کرده و طیفی از سنین بازنشستگی را در نظر می‌گیرند و مواردی مانند شرایط متغیر، سن بازنشستگی انعطاف‌پذیر و سیستم‌های مکمل یکدیگر استفاده می گردد.
سیستم بازنشستگی بر اساس پرداخت میزان معینی پول، مدتها است که ارزش خود را از دست داده است، زیرا علاوه بر کاهش ارزش پول و ناچیز بودن حقوق بازنشستگی، مشکل سالمندان تنها جنبه مادی ندارد؛ چه اینها اگر پول و درآمد کافی هم داشته باشند به جهت اقتضای سن نمی توانند به تنهایی وسایل آرامش خود را فراهم سازند و از این رو بازنشستگی فردی بنا به صورت تهیه و تامین وسایل آسایش جمعی اشخاص بازنشسته تغییر شکل دهد.
در حال حاضر، سازمان ملل معیار عددی مشخصی برای تعریف سن سالمندی ندارد، اما روی این اصل توافق دارد که افراد ۶۰ ساله و بیشتر جمعیت سالمند را تشکیل می‌دهند.
بسیاری از کشورهای توسعه یافته از نظر زمانی سن ۶۵ سالگی را مبنای تعریف سالمندی قرار داده‌اند.
در طرحهای بازنشستگی عموما سنین ۶۰ یا ۶۵ سالگی را به عنوان سن سالمندی می‌پذیرند.
به طور کلی سن سالمندی به عواملی چون سن ورود به بازار کار، شرایط و کیفیت زندگی، سن بازنشستگی و امید به زندگی بستگی دارد.
نیازهای سالمندان شامل احتیاجات عاطفی، معیشتی، تفریح، شرکت در زندگی اجتماعی و امنیت است.
مهمترین بیماریهای شایع در سالمندان، پوکی استخوان، تصلب شرایین، افسردگی، کمبود کلسیم و ویتامین د، آلزایمر، پارکینسون، کاهش قدرت بدنی و عمل عضلات، سوء تغذیه و.. است.
افزایش فعالیتهای جسمی بخصوص  پیاده روی، علاوه بر کند کردن روند بیماریها، در روحیه سالمندان نیز بسیار موثر بوده و مصرف مواد غذایی شامل کلسیم و ویتامینها نیز باعث افزایش سلامتی سالمندان می گردد.
دوران سالمندی (سنین بالای ۶۰ سالگی)، دارای برخی ویژگیهای جسمی، اجتماعی و روانی شامل کاهش نسبی قوای جسمی، دور شدن از موقعیتهای شغلی گذشته و کاهش مسئولیت های مرتبط با شغل و کاهش ارتباطات اجتماعی فرد و تنهایی یا احساس تنهایی است.
برخی احساسات مشترک سالمندان، نگرانی و اضطراب، حس غم و اندوه به علت عدم توجه فرزندان و اطرافیان، تنهایی به دلیل طرد شدن، یاس و نا امیدی، لیهدگی و هرز رفتن و حس سر بار بودن است.
پذیرش شرایط دوره سالمندی در بین افراد مختلف و با فرهنگهای گوناگون متفاوت است.
برنامه ریزی صحیح و استفاده از وجود سالمندان و تجربیات آنها، هم تنهایی آنان را برطرف نموده و احساس هرز و پوچ بودن را در آنها از بین برده و هم منبعی مفید و ارزشمند از معلومات و تجربیات را در اختیار جوانان نسل بعد قرار می دهد.
پیری جمعیت باعث می گردد تا  دو مسئله اساسی  یعنی تامین رفاه اجتماعی و تهیه مسکن برای آنها مورد توجه قرار گیرد.
در حال حاضر حدود یک میلیارد سالمند بالای ۶۰ سال در دنیا وجود دارد و پیش‌بینی می‌شود تا سال۲۰۵۰ این عدد به بیش از دو میلیارد نفر برسد.
در ایران ۹٫۹ درصد جمعیت جامعه را سالمندان بالای ۶۰ سال تشکیل داده و پیش‌بینی می شود تا سال ۱۴۳۰، ۲۵ درصد جمعیت ایران به سالمندی برسد.
جمعیت کشور در سال ۱۳۹۸ با رشد ۱.۲۴ درصد به حدود ۸۳ میلیون نفر رسیده و نرخ رشد جمعیت سالمند ۳.۶۲ درصد است.
در سال ۱۳۹۴ حداکثر میزان تولد یعنی یک میلیون و ۵۷۰ هزار، سال ۱۳۹۵، یک میلیون و ۵۲۷ هزار، سال ۱۳۹۶، یک میلیون و ۴۸۰ هزار و در سال ۱۳۹۷ به یک میلیون و ۳۶۶ هزار بوده است.
تا قبل از سال ۱۳۷۵ بیشتر از ۴۰ درصد جمعیت ایران زیر ۱۵ سال بوده و از سال ۱۳۷۵ تا ۱۳۹۰ فاز جوانی و از سال ۱۳۹۰ به بعد وارد فاز میانسالی شده است.
در سال ۱۳۹۰ بیست و سه میلیون و ۷۰۰ هزار نفر جمعیت جوان ۱۵ تا ۲۹ سال بوده و در مدت ۵ سال این رقم به ۲۰ میلیون نفر و اکنون به ۱۸ میلیون نفر کاهش داشته یعنی جمعیت جوان کشورمان با نرخ رشد منفی۳٫۲۴ درصد در حال کاهش است.
در سال ۱۴۰۰ سهم سالمندی جمعیت ایران از مرز ۱۰ درصد، در سال ۱۴۲۰ از مرز ۱۹٫۴ درصد و در سال ۱۴۳۰ از مرز ۲۶٫۱ درصد عبور خواهد کرد.
متوسط طول عمر یا همان شاخص امید به زندگی از ۵۹ در اوایل انقلاب به ۷۴ رسیده که ۷۵ و نیم سال برای خانم‌ها و ۷۲ و نیم سال برای آقایان و در حال حاضر امید به زندگی زنان ۸۳ سال و مردان ۷۵ سال است.
مهم ترین دلایل بازنشستگی کهولت سن، رسیدن به سن بازنشستگی، کارهای سخت و زیان آور یا مناطق بد آب و هوا، شرایط اقتصادی، اجتماعی و سیاسی است.
بر اساس قانون تامین اجتماعی، بازنشستگی به معنای عدم اشتغال بیمه شده به کار به سبب رسیدن به سن و شرایط بازنشستگی است.
بر مبنای دو عامل فوق احراز شرایط بازنشستگی بر اساس موارد زیر است:
سن بازنشستگی، بر اساس بند ۱ ماده ۷۶ قانون تامین اجتماعی، ۶۰ سال سن برای مردان و ۵۵ سال سن برای زنان است که در این حالت فرد بیمه شده با داشتن حداقل ۲۰ سال سابقه پرداخت حق بیمه می تواند بازنشسته شود.
همچنین مردان با ۶۰ سال سن و زیر ۲۰ سال،۱۰ سال و زیر ۱۰ سال سابقه پرداخت حق بیمه، ۵۰ سال سن و ۳۰ سال سابقه پرداخت حق بیمه و بدون شرط سنی با ۳۵ سال سابقه خدمت می تواند بازنشسته شود. 
در مورد خانمها شرایط مذکور با ۵ سال سن کمتر امکان بازنشستگی وجود دارد. همچنین زنان کارگر با ۴۲ سال سن و ۲۰ سال سابقه پرداخت حق بیمه می تواند بازنشسته شود.
فرد معلول با ۴۵ سال سن و با داشتن حداقل ۲۰ سال سابقه پرداخت حق بیمه تقاضای بازنشستگی کند.
طبق قانون بازنشستگی در مشاغل سخت و زیان آور، افرادی که حداقل ۲۰ سال متوالی و ۲۵ سال متناوب در کارهای سخت و زیان آور بدون شرط سنی می توانند تقاضای بازنشستگی نمایند.
بر اساس آمار مندرج لغایت پایان شهریور ماه ۱۳۹۸، سازمان تامین اجتماعی دارای ۲٫۰۳۳٫۹۱۵ بازنشسته اصلی مستمری بگیر در کشور است.

۱- بالاترین تعداد بازنشستگان اصلی مستمری بگیر به گروههای سنی ۶۰ تا ۶۴، ۵۰ تا ۵۹ و ۴۰ تا ۴۵ سال با ۳۷٫۸، ۳۶٫۵ و ۱۶٫۶ درصد (مجموع ۹۰٫۹ درصد)  اختصاص دارد.
۲- بالاترین تعداد بازنشسته اصلی مستمری بگیر تامین اجتماعی به ادارات کل شرق تهران بزرگ، غرب تهران بزرگ و اصفهان (مجموع ۳۰٫۳ درصد) اختصاص دارد و کمترین میزان به ادارات کل کهگیلویه و بویراحمد، ایلام و خراسان شمالی (مجموع ۱٫۳ درصد) اختصاص دارد.
۳- بالاترین تعداد کل بازنشستگان اصلی مستمری بگیر ۴۰ تا ۴۹ سال، به ادارات کل اصفهان، غرب تهران بزرگ و شرق تهران بزرگ (مجموع ۲۶٫۱ درصد) و کمترین میزان کهگیلویه و بویراحمد، چهارمحال و بختیاری و ایلام با (مجموع ۰٫۵ درصد) اختصاص دارد.
۴- بالاترین تعداد کل بازنشستگان اصلی مستمری بگیر ۵۰ تا ۵۹ سال، به ادارات کل غرب تهران بزرگ، شرق تهران بزرگ و اصفهان (مجموع ۳۳٫۳ درصد) و کمترین میزان کهگیلویه و بویراحمد، ایلام و خراسان شمالی (مجموع ۱٫۱ درصد)  اختصاص دارد.
۵- بالاترین تعداد کل بازنشستگان اصلی مستمری بگیر ۶۰ تا ۶۴ سال، به ادارات کل شرق تهران بزرگ، اصفهان و غرب تهران بزرگ (مجموع ۲۹٫۵ درصد) و کمترین میزان کهگیلویه و بویراحمد و ایلام (مجموع ۱٫۰ درصد) اختصاص دارد.
۶- بالاترین تعداد کل بازنشستگان اصلی مستمری بگیر ۶۵ تا ۷۴ سال، به ادارات کل شرق تهران بزرگ، غرب تهران بزرگ و اصفهان (مجموع ۲۹٫۹ درصد) و کمترین میزان خراسان شمالی، خراسان جنوبی و ایلام (مجموع ۱٫۸ درصد) اختصاص دارد.
۷- بالاترین تعداد کل بازنشستگان اصلی مستمری بگیر ۷۵ سال و بالاتر، به ادارات کل شرق تهران بزرگ، اصفهان و غرب تهران بزرگ (مجموع ۲۶٫۶ درصد) و کمترین میزان خراسان شمالی و خراسان جنوبی (مجموع ۱٫۱ درصد) اختصاص دارد.