شاید فکر کنید که اوضاع اقتصادی اساتید هیات علمی بد نیست و آن‌ها در قیاس با اساتیدِ حق‌التدریس که فقیر و بی‌نوا رها شده‌اند، گلیم‌شان را راحت از آب برون می‌کشند اما این قضاوت عجولانه است. آنها این روزها از کوچک ماندن سفره‌های معیشت خود بسیار گله‌ دارند.

به گزارش خبرنگار ایلنا، زمانی که سرخوردگی در محیط کار به‌جای آمیختن ذهن با خلاقیت، مخلِ روان می‌شود، دیگر نمی‌توان تفکرِ «یاری‌رسان» تربیت کرد. حال در نظر بگیرید که یک مدرس دانشگاه به‌جای به کارگرفتن خلاقیت و تلاش برای هر روز بیشتر آموختن با هدف تربیت دانشجویانِ خلاق و علاقه‌مند به یادگیری، با سرخوردگی درگیر باشد. در این شرایط تفکر یاری‌رسان در حوزه آموزش عالی که موتور «توسعه‌ی علمی» کشور محسوب می‌شود، به دلیل مشغله‌های ذهنی مدرس، کور می‌شود و زایشگری خود را از دست می‌دهد؛ آنقدر کور و در خود مانده که فقر علمی دانشجو را رقم می‌زند و توسعه علمی کشور را فلج می‌کند. اما مدت‌هاست که نظام آموزش عالی ایران ذهن مدرسان را به این سمت هُل داده است؛ البته انتظار نظام آموزش عالی از اساتید خود، بویژه «اساتید هیات علمی» این است که با شرایط بسازند و مانند گذشته‌، پیش از شروع کلاس، با نوشیدن یک لیوان آب سرد و شوخی با همکاران، ذهن خود را از دغدغه‌ها خالی کنند و به دانشجویان برای خوب درس خواندن انگیره بدهند!

نااُمیدی اساتید هیات علمی از شرایط

امروز بسیاری از این اساتید به دلیل دغدغه‌های معیشتی، قدرت ایجاد احساس رضایت را در وجود خود از دست داده‌اند و حتی امکان تعریف «رضایتِ کاذب» برای فریب دادن نورون‌های مغر خود را هم آنگونه که سیستم آموزش عالی می‌خواهد، ندارند و سرخوردگی به کلید واژه ذهن آن‌ها تبدیل شده است. اما چرا و به چه جهت قدرتِ کاذب، راضی نگه داشتند خود هم را ندارند؟ پاسخ مشخص است: چرخ امرار معاش‌شان لنگ می‌زند؛ حقوقی که دریافت می‌کنند، از حقوق یک کارمند ساده کمتر است. 

کوچک شدن سبد معیشت اساتید 

شاید فکر کنید که اوضاع اقتصادی اساتید هیات علمی دانشگاه‌ها بد نیست و آن‌ها در قیاس با اساتیدِ حق‌التدریس که فقیر و بی‌نوا رها شده‌اند، راحت گلیم‌شان را از آب بیرون می‌کشند و نباید بیشتر از این درخواستی را مطرح کنند اما چنین قضاوتی عجولانه است. باید برای رسیدن به این جمع‌بندی موارد زیر را در نظر داشته باشید: ۱. درصد محدودی از اساتید حقوق‌های بسیار بالا دریافت می‌کنند. ۲. میان اساتید شاغل در مراکز آموزشی وابسته به دانشگاه‌های وزارت علوم، تحقیقات و فناوری با اساتید شاغل در مجموعه‌های آموزشی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، تفاوت وجود دارد؛ درست به اندازه‌ی فاصله‌ی میان زمین تا آسمان. ۳. تورم‌های بالا سبد معیشت اساتید را کوچک کرده است. ۴. حقوق‌های اساتید هر سال به میزانی ناچیز و پایین‌تر از نرخ تورم افزایش می‌یابد و در یک کلام خروجی آن بی‌مقدار است و کفاف هزینه‌های خانواده‌های اساتید را نمی‌دهد؛ به ویژه وقتی سرپرست این خانواده تنها نان‌آور آن باشد.

اساتید مجرب در اندیشه‌ی مهاجرت 

مجموع این عوامل اساتید را در اندیشه‌ی از تن درآوردن ردای تدریس و یافتن شغلی جدید یا مهاجرت فروبرده است؛ بویژه اینکه مدرسان عضو هیات علمی دانشگاه‌های مشهور ایران، در جامعه دانشگاهی کانادا و استرالیا، مخاطبان خود را دارند و پژوهش‌های نوینی را در حوزه‌های مرتبط با فناوری، علوم دارویی، فیزیک، بیوشیمی عرضه کرده‌اند؛ اما در دانشگاه‌های ایران قدر ندیده‌اند و دغدغه‌های معیشتی بر بوم نقاشی زندگی آن‌ها رنگ تیره زده‌اند. نگرانی معیشتی این گروه از اساتید آنقدر جدی شده است که در فضای مجازی «کمپین» به راه انداخته‌اند. 

جاماندن اساتید دانشگاه‌ها از کارمندان دولت

یکی از اساتید هیات علمی یکی از دانشگاه‌ها با اشاره به این نگرانی‌ها می‌گوید: «در ازای ۱۰ درصد افزایش سالیانه حقوق اساتید، سالی ۴۰ درصد تورم وجود دارد؛ درحالی‌که در سال جاری به اضافه ۲ سال گذشته، در مجموع ۱۰۰ درصد تورم در اقتصاد به وجود آمده است. در نتیجه هر استاد هیات علمی به فرض ثابت ماندن نرخ تورم باید ۱۰ سال کار کند تا قدرت خرید خود را در سطح مجموع تورم سال‌های ۹۷ تا ۹۹ حفظ کند. این در حالی است که حقوق کارمندان سالیانه به طور معمول ۲۰ تا ۳۰ درصد افزایش می‌یابد گاهی مانند سال گذشته شاهد اعمال امتیازات ۵۰ درصدی فصل دهم قانون مدیریت خدمات کشوری هم برای آنها بوده‌ایم که در نتیجه با افزایش سال جاری بیش از ۵۰ درصد هم به حقوق آنها اضافه شده است.» 

وی افزود: «اما از این افزایش‌ها برای اساتید هیات علمی دانشگاه‌های وابسته به وزارت علوم، خبری نیست. در همین حال میان اساتید مراکز دانشگاه‌های وابسته به وزارت علوم با وزارت بهداشت، شکاف درآمدی قابل توجه وجود دارد با این حال نمایندگان مجلس تصور می‌کنند که اساتید هیات علمی تمام مراکز دانشگاهی نجومی‌بگیر هستند و هیچ تفاوتی میان آن‌ها وجود ندارد؛ درحالی‌که اگر تفاوت پرداخت حقوق را میان این دو وزارتخانه بررسی کنید، متوجه می‌شوید که اساتید هیات علمی دانشگاه‌های علوم پزشکی که اکثرا پزشکان با نفوذ و متمول هستند، چه درآمدهایی از عضویت در هیات علمی دارند.» 

این استاد عضو هیات علمی؛ طرحِ نگرانی‌های خود و همکارانش را این‌طور تکمیل می‌کند: «باوجود اینکه اساتید هیات علمی حقوق پایینی را دریافت می‌کنند؛ اما به دلیل داشتن حجب و حیا برای تجمع صنفی اقدام نکرده‌اند. تا امروز نمایندگان ما در چند نوبت با وزیر علوم دیدار داشته‌اند؛ اما نتیجه‌ی مشخصی حاصل نشده است. باید بگویم که صدای اساتید هیات علمی از مسائل معیشتی‌شان مانند کارگران و معلمان بلند نشده است و تاکنون حتی به صورت تحصن، اعتراض نکرده‌ایم. امیدوارم تا پیش از اینکه سبد معیشت‌مان از سنگینی تورم کوچکتر نشده است، دولت اقدام کند و بودجه‌ای را محض رفع نگرانی‌های اساتید، کنار بگذارد.»

همسان‌سازی حقوق اساتید اجرا نشد

مدتی است که بحث همسان‌سازی حقوق اساتید هیات علمی مراکز وابسته به وزارت بهداشت با وزارت علوم مطرح شده است؛ اما پس از مدت‌ها کش و قوس، هیات عالی جذب شورای عالی انقلاب فرهنگی اعلام کرد که مجلس باید آن را مصوب کند در غیر این صورت امکان اجرای آن وجود ندارد. اساتید هیات علمی وزارت علوم، در دیدارهای خود با نمایندگان مجلس، بارها این خواسته را تکرار کرده‌اند، اما به دلیل تعریف نشدن منابع مالی آن، به اجرا درنیامده است. در کنار این موضوع اساتید پیگیر تبدیل وضعیت استخدامی خود هستند تا سرانجام به ساحل امنِ امنیت شغلی برسند؛ اما هزار و یک مانع پیش روی‌شان قرار دارند.

یکی دیگر از اساتید می‌گوید: «توجه داشته باشید که اساتید هیات علمی برای تبدیل وضعیت استخدامی با هفت خوان رستم مواجه می‌شوند. در حال حاضر مدرسان عضو هیات علمی در سطوح پیمانی، رسمی آزمایشی و رسمی قطعی در مراتب استادیار، دانشیار و استاد کار می‌کنند. اما زمانی که بخواند مثلا از پیمانی به رسمی آزمایشی تبدیل وضعیت شوند باید در ژورنال‌های معتبر مقالات ISI چاپ کنند اما برای برخی رشته‌ها که در فرهنگ ایرانیان شناخته شده هستند، امکان چاپ چنین مقالاتی به ویژه در ژورنال‌های آمریکایی وجود ندارد و ناچارا باید به ژورنال‌های اروپایی مراجعه کرد، که نمایه‌های ISI ندارند.» 

از امنیت شغلی خبری نیست

این استاد دانشگاه افزود: «به همین علت دانشگاه آن را نمی‌پذیرد؛ تازه اگر «اکسپت» مقاله را هم با همه شرایطی که وزارت علوم درخواست می‌کند، دریافت کنیم باید منتظر ارسال نامه‌ی اکسپت مقاله شویم که بعضا زمان‌بر است. همین اتفاقات روند اداری تبدیل وضعیت استخدامی اساتید را کند می‌کند، آنهم در شرایطی که اساتید حاضر در هیات علمی امنیت شغلی ندارند و زیر فشار دانشگاه قرار دارند؛ آن‌ها برای ترفیع که برابر امنیت شغلی بیشتر است، باید امتیازات پژوهشی لازم را با چاپ مقالات جدید کسب کنند. در نتیجه با این حقوق کم و درگیری با دردسرهای شبانه‌روزی تدریس مجازی، در اضطراب عقب نماندن از چاپ مقاله هم به سر می‌برند. از طرفی اگر تعداد مقاله‌های اساتید پایین بیاید، دانشگاه‌ها مدت زمان قراردادهای ما را به ۶ ماه کاهش می‌دهند. در نتیجه شرایطی به وجود آمده است که در آن نه از امنیت شغلی خبری است و نه خیال آسوده‌ای برای تامین معیشت. این شرایط اساتید را وامی‌دارد که به مهاجرت بیندیشند یا اگر مهاجرت نکنند خود را با کار دوم درگیر کنند.» 

آخرین فرصت برای پیگیری 

با توجه به اینکه لایحه بودجه ۱۴۰۰ در مجلس در دست بررسی است، اساتید هیات علمی دانشگاه‌های وزارت علوم، تحقیقات و فناوری به پیگیری‌های خود برای اضافه کردن برخی موارد به این لایحه و تبدیل آن به قانون، سرعت داده‌اند. در حال حاضر آنها خواسته‌های خود در قالب افزایش حقوق، افزایش عدد مبنا موضوع تبصره ۲ ماده ۵۵ آیین‌نامه استخدامی اعضای هیأت علمی که در ارتباط با تعیین حقوق پایه است و تا به امروز افزایش آن «بسیار کند» پیش رفته است را پیگیری می‌کنند. آن‌ها همچنین افزایش ضریب فوق‌العاده ویژه که به تبصره ۳ ماده ۵۷ آیین‌نامه استخدامی اعضای هیأت علمی برمی‌گردد را پیگیری می‌کنند.

بر این اساس، فوق‌العاده ویژه باید هر دو سال یکبار افزایش یابد؛ اما ۱۰ سالی می‌شود که این اتفاق در مجموعه‌های دانشگاهی وزارت علوم اجرایی نشده است. در نتیجه اساتید هیات علمی از آخرین فرصت‌های موجود در قانون استفاده می‌کنند تا شاید بتوانند سهمی برای خود در قانون بودجه سال آینده پیدا کنند. اینکه شانس موفقیت آن‌ چقدر است، تنها به این بستگی دارد که در دولت اراده‌ای برای جلوگیری از خلع سلاح کامل آن‌ها در برابر تورم بوجود آید. 

گزارش: پیام عابدی