بحران مسکن تبدیل به بیماری شده که ناشی از رشد تورم است، تورم مستمری که در طی ۴۵سال ادامه داشته و همیشه دو رقمی بوده است البته تنها زمانی که تورم یک رقمی بود، زمان امضای برجام بود، هم‌اکنون هم وقتی به دورنمای تورم نگاه می‌کنیم متوجه می‌شویم که هیچ ابزاری برای کنترل تورم وجود ندارد.

ساختمان ارزان قیمت با استانداردهای حداقل/ اقتصاددان: طرح مسکن اقتصادی پاسخگوی بحران مسکن نیست/ باقرپور: نمی‌توانیم که طرحی را ارائه ندهیم تا اقتصاد کشور درست شود/ معمار: ۱۲سال است این جمله را می‌شنویم!

به گزارش پایگاه خبری تحلیلی خطوط، هفتمین میزگرد مسکن اقتصادی با حضور خشایار باقرپور، مدیرعامل اتحادیه تعاونی‌های عمرانی شهر تهران- فرید نائینی، رئیس انجمن تولیدکنندگان و فناوران صنعت ساختمان- محمود جامساز، اقتصاددان و مهدی کیشی‌زاده، عضو کارگروه تخصصی معماری انجمن صنفی مهندسان مشاور معمار و شهرساز برگزار شد. 

جزئیات این گفتگو را در ادامه می‌توانید بخوانید:

خطوط: آقای باقرپور در خدمت شما به عنوان طراح مسکن اقتصادی هستیم

استطاعت خانوارها برای مسکن به شدت کمرنگ یا از بین رفته است، هزینه اجاره‌بها بسیاری از خانواده‌ها را دچار چالش کرده است به طوری که براساس آخرین گزارش آمارها نرم جهانی که باید ۲۴درصد از سبد درآمد خانوار به هزینه مسکن اختصاص پیدا کند، در مناطق شهری کشور این آمار تا ۷۰درصد هم افزایش پیدا کرده است.

باقرپور، مدیرعامل اتحادیه تعاونی‌های عمرانی شهر تهران: بازار مسکن از ۵۰سال گذشته دچار یک معضلاتی شده که عوامل متعددی را شامل می‌شود از تغییر ماهیت مسکن تا سیاست‌هایی که در دولت‌های مختلف نتوانست این بحران را مدیریت کند به همین دلیل ریشه بحران مسکن عمیق‌تر شد به طوری که مردم به عنوان مصرف‌کنندگان و مخاطب این بازار دچار معضلات گوناگونی شدند. استطاعت خانوارها برای مسکن به شدت کمرنگ یا از بین رفته است، هزینه اجاره‌بها بسیاری از خانواده‌ها را دچار چالش کرده است به طوری که براساس آخرین گزارش آمارها نرم جهانی که باید ۲۴درصد از سبد درآمد خانوار به هزینه مسکن اختصاص پیدا کند، در مناطق شهری کشور این آمار تا ۷۰درصد هم افزایش پیدا کرده است. بازار در یک رکود تورمی بسیار عمیق به سر می‌برد و حجم معاملات به شدت افت پیدا کرده است. وقتی نقدشوندگی یک کالایی در بازار تضعیف می‌شود، تولید آن هم به شدت افت پیدا می‌کند حتی بخش خصوصی به عنوان متولی این بخش از بازار داخلی دارد خارج می‌شود چنین چیزی در میان مدت و بلندمدت تناسب میان عرضه و تقاضا بازار را از بین می‌برد. اینکه هرجا نسبت عرضه و تقاضا بهم بخورد پیش‌بینی جهش قیمت‌ها را می‌توانیم داشته باشیم و باز هم مسکن از دسترس خانوارها دورتر خواهد شد. حدود ۲۸میلیون خانوار در کشور داریم و حدود ۳۰میلیون واحد مسکونی در کشور موجود است که اگر یک نظام توضیع منطقی و اصولی بر این بازار حکم‌فرما بود امروز عملا باید اکثر خانواده‌ها مسکن می‌داشتند یعنی هم‌اکنون به نسبت تعداد خانوارها کمبودی در خصوص واحد مسکونی نداریم اما این نظام توضیع غلط باعث شده که ۲۵درصد خانوارها که ۳۰درصد جمعیت کشور را تشکیل می‌دهند، مستاجر باشند یعنی ۲۰میلیون خانوار مالکیت ۳۰میلیون واحد را دارند. از ۳سال گذشته اتحادیه تعاونی‌های عمرانی تهران راهکارهای متعددی را بررسی کرده است و نهایتا به یک طرح و مدلی رسیده‌ایم که چند وجهی است یعنی حرکت به سوی واحدهای کوچک‌متراژ، واحدهایی که بخشی از فضاهایی را که کاربرد کمتری دارد به مشاعات منتقل کرده است و بخش‌های پرکاربرد را داخل فضای اختصاصی و مفید واحد نگه داشته است. این طرح قرار نیست تمام جامعه هدف را پوشش دهد و مسلما هیچ طرحی هم نمی‌تواند کل معضلات این بازار را حل کند. این طرح را برای جوانانی که می‌خواهند تشکیل زندگی دهند در نظر گرفته‌ایم ناگفته نماند که در این طرح متراژهای ۸۰ تا ۹۰متری هم موجود است که پاسخگوی یک خانوار ۴ الی ۵نفره خواهد بود.

خطوط: جناب آقای جامساز در خدمت شما هستیم

متاسفانه در طی ۵سال گذشته به دلیل عدم تخصیص بهینه منابع به نیازهای واقعی اقتصاد، دچار عدم تعادل بین مخارج و منابع شدیم و ریشه این موضوع در بودجه کل کشور است. بحران مسکن تبدیل به بیماری شده که ناشی از رشد تورم است، تورم مستمری که در طی ۴۵سال ادامه داشته و همیشه دو رقمی بوده است البته تنها زمانی که تورم یک رقمی بود، زمان امضای برجام بود.

جامساز، اقتصاددان: به اعتقاد بنده طرح کوچک‌متراژ یک طرح عجولانه و تا حدودی تجاری نسبت به بحران مسکن است. بحران مسکن یکی از مسائل اقتصاد کشور است، متاسفانه در طی ۵سال گذشته به دلیل عدم تخصیص بهینه منابع به نیازهای واقعی اقتصاد، دچار عدم تعادل بین مخارج و منابع شدیم و ریشه این موضوع در بودجه کل کشور است. بحران مسکن تبدیل به بیماری شده که ناشی از رشد تورم است، تورم مستمری که در طی ۴۵سال ادامه داشته و همیشه دو رقمی بوده است البته تنها زمانی که تورم یک رقمی بود، زمان امضای برجام بود، هم‌اکنون هم وقتی به دورنمای تورم نگاه می‌کنیم متوجه می‌شویم که هیچ ابزاری برای کنترل تورم وجود ندارد ضمن اینکه تمامی مولفه‌ها و عواملی که باعث بروز تورم شده‌اند، بیشتر دارند خودشان را نشان می‌دهند. حجم نقدینگی یکی مهم‌ترین عوامل ایجاد تورم است و چون این حجم نقدینگی بیش از ظرفیت تولیدی کشور است یا اینکه به سمت تولید هدایت نمی‌شود، باعث افزایش قیمت‌ها خواهد شد، چنین شرایطی قدرت خرید مردم را کاهش می‌دهد. در بستر تورم مخصوصا در زمانی که با تحریم‌های شدید روبه‌رو هستیم کالاهای غیر تجاری از لحاظ قیمتی شدیدا رشد پیدا می‌کنند. در شرایطی قرار گرفته‌ایم که حجم نقدینگی سال جاری طبق گزارش بانک مرکزی به ۹هزار و ۳۹۰هزار میلیاردتومان رسیده بود با چنین وضعیتی در نزدیک ایام عید شاهد تورم بسیار بیشتری خواهیم بود. شرایط منطقه و جهان و تشدید تحریم‌ها باعث شده فروش نفت کشور به پایین‌تر درجه خودش نزول کند. ریشه طرح مسکن اقتصادی در تورم است، آقای باقرپور شما در یک بستر تورمی می‌خواهید این طرح را اجرا کنید که پاسخگوی افرادی که فاقد مسکن هستند، باشد اولا در کشور تعداد زیادی واحد مسکونی خالی وجود دارد یعنی در ۴ منطقه(۱،۲،۳،۲۲) ۴۰۰هزار واحد مسکونی خالی داریم فقط در منطقه ۲۲ ،۴۸هزار واحد مسکونی خالی موجود است. در استان تهران ۴۸شهر داریم که در تمام این شهرها ساخت و ساز صورت گرفته منتها این ساخت و سازها عرضه نمی‌شود، تقاضای موثر داریم اما عرضه صورت نمی‌گیرد به دلیل آنکه مسکن کالای سرمایه‌ای‌ است. چند وقت پیش اعلام شد یک نفر ۱۰۰۰واحد سکونی و فرد دیگر ۵۰۰واحد مسکونی در تهران دارد؛ این چه مدیریت شهری است؟ یک جوری باید سیاست‌گذاری صورت گیرد که هزینه نگهداری خانه‌های خالی افزایش یابد تا بتوانند عرضه کنند. مهم‌ترین عامل افزایش دلار کاهش ارزش پول ملی است، ارزش پول یک ناموس ملی بود اما متاسفانه نتوانستیم آن را حفظ کنیم، وقتی حقوق‌ها ۲۰درصد افزایش پیدا می‌کند اما تورم ۴۰درصد است از همان روز اول ۳۰سال عقب هستیم بنابراین این طرح‌ها پاسخگوی بحران مسکن و خانه‌دار شدن جوانان نیست.

خطوط: آقای نائینی در خدمت شما هستیم

متاسفانه هنوز با تکنولوژی قبل از قرن بیستم کار صنعت ساختمان‌ و مسکن را انجام می‌دهیم بنابراین بسیاری از محرومیت‌های کشور به دلیل عدم استفاده از دانش و تکنولوژی است؛ در کل یکی از اولویت‌های اصلی توسعه بخش مسکن و ساختمان تغییر روش تولید است.

نائینی، رئیس انجمن تولیدکنندگان و فناوران صنعت ساختمان: این سوال که به طور کلی بگوییم خانه کوچک بهتر است یا بزرگ، خوب نیست. بحث در این زاویه‌ها باید با متخصیص مربوطه انجام شود. ساختمان کوچک می‌تواند برای انتظارات مشخصی بهترین جواب باشد. باید ساختمان‌هایی را بسازیم که از بهره‌وری و کیفیت مناسب‌تری برخوردار باشد و پاسخ بهتری به منابع موجود دهد. کشور ظرفیت دانشی بسیاری دارد اما در میدان عمل حضور ندارند که دلایل روشن و دقیقی دارد. هم‌اکنون یک روش ساختی به نام روش دستی و سفارشی موجود است که این نوع روش را باید به صنعتی تبدیل کنیم و نزدیک شویم به اینکه درخواست‌ها قابل لمس و اندازه باشند سپس جامعه به راحتی بتواند آن محصول کیفی را انتخاب کند. متاسفانه هنوز با تکنولوژی قبل از قرن بیستم کار صنعت ساختمان‌ و مسکن را انجام می‌دهیم بنابراین بسیاری از محرومیت‌های کشور به دلیل عدم استفاده از دانش و تکنولوژی است؛ در کل یکی از اولویت‌های اصلی توسعه بخش مسکن و ساختمان تغییر روش تولید است. دولت براساس اصل ۳۱ و ۳۴ قانون اساسی موظف به آماده کردن مسکن برای تمامی اقشار است اما این زیرساخت امروزه به درستی نتوانسته تامین شود. تورم اجازه نمی‌دهد که اقشار ضعیف بتوانند از بازار مسکن استفاده کنند. طرح‌هایی همانند نهضت ملی به لحاظ نظری فوق‌العاده هستند اما به لحاظ برنامه‌ریزی و اجرا مشکلاتی دارند، باید به استانداردها برگردیم و تسهیلات را بر اساس آن‌ها تنظیم کنیم که این موضوع وظیفه دولت است و باید رخ دهد در برخی کشورها رفتن به سوی واحد‌های کوچک بسیار رایج شده و مورد استقبال است. هم‌اکنون در شرایطی که هستیم که به دلیل محدودیت منابعی که وجود دارد باید به سمت ساختمان‌های کوچک رویم اما رفتن به سمت این نوع ساختمان‌ها به معنی فشرده کردن زندگی نیست، معماران باید طرح‌هایی را ایجاد کنند که بهره‌وری فضا را افزایش دهند چنین مدلی امروزه در دنیا به عنوان یک ساختار قابل توجه پذیرفته شده است. مقصود چنین طرحی ساختمان ارزان قیمت است یعنی «ساختمان ارزان قیمت با استانداردهای حداقل» ساختمان ارزان قیمت یک پدیده یا یک رقابت بین‌المللی است اما تحقق این موضوع در شرایط منطقه‌ای رخ می‌دهد. باید راهی باز کنیم تا ظرفیت دانشی کشور در این حوزه عمل کند اما قوانین بالادستی اجازه ورود چنین ظرفیتی را نمی‌دهد.

خطوط: آقای کیشی‌زاده در خدمت شما هستیم

هم‌اکنون به شرایطی داریم نزدیک می‌شویم که فرزندان و خانواده‌ها زودتر کوچک می‌شوند پس یک نیازی در بازار مسکن پدیدار می‌شود. با کوچک شدن خانواده‌ها، نیازها هم متفاوت می‌شود یعنی عملا خانه به محلی برای استراحت یا خوابگاه تبدیل می‌شود و امکانات به امکانات اشتراکی نزدیک می‌شود به طوری که در آینده شاهد مجتمع‌های خواهیم بود که فضای زندگی کوچک اما مشاعات و امکانات بیشتری دارند.

کیشی‌زاد، عضو کارگروه تخصصی معماری انجمن صنفی مهندسان مشاور معمار و شهرساز: یک راه‌حل پاسخ به تمامی موضوعات نیست. حل کردن مشکلات کشور با توجه به اولویت‌های اقتصاد شاید به سال‌های دورتری موکول شود. رو یک سرمایه‌ای حساب می‌کنیم که وجود ندارد، سرمایه‌ای به عنوان نیروی کار. متاسفانه در نسل‌های آینده با کاهش شدید نیروی کار روبه‌رو خواهیم شد. هم‌اکنون هر ۱۰ خانواده شامل خانواده‌های یک فرزند یا تک فرزندی هستند. علت عدم ازدواج و تشکیل زندگی دهه ۶۰ و ۷۰ نگرانی در خصوص آینده‌شان از جمله مسکن است به دلیل آنکه بخش زیادی از درآمد این نسل به مسکن اختصاص پیدا می‌کند، اجاره نه تنها مربوط به مسکن نیست بلکه به محل کار هم مربوط می‌شود. سبک زندگی در حال تغییر است، هم‌اکنون به شرایطی داریم نزدیک می‌شویم که فرزندان و خانواده‌ها زودتر کوچک می‌شوند پس یک نیازی در بازار مسکن پدیدار می‌شود. با کوچک شدن خانواده‌ها، نیازها هم متفاوت می‌شود یعنی عملا خانه به محلی برای استراحت یا خوابگاه تبدیل و امکانات به امکانات اشتراکی نزدیک می‌شود به طوری که در آینده شاهد مجتمع‌های خواهیم بود که فضای زندگی کوچک اما مشاعات و امکانات بیشتری دارند. درست است که مسکن تولید ملی است اما تابع قیمت دلار می‌باشد پس تا زمانی که قیمت دلار کنترل نشود، قیمت مسکن هم کنترل نخواهد شد. خانه‌های بزرگ از لحاظ ساخت نیاز به انرژی بیشتری دارند. بنده اوایل با ساخت واحد‌های کوچک مشکل داشتم و می‌گفتم در فرهنگ کشور نیست اما هرچه جلوتر می‌روم متوجه می‌شوم که نه تنها اینطور نیست بلکه چنین طرحی می‌تواند در فرصت‌های سرمایه‌گذاری، موضوع جذابی باشد. نباید فقط از دید خانواده‌های بزرگ به این موضوع نگاه شود، در بخش زیادی از شهرهای بزرگ چنین مسکنی را به دانشجوها و افرادی که به دنبال کار هستند اختصاص می‌دهند بنابراین چنین مسکنی برای این افراد یک فرصت است. عمر مفید افرادی که کار می‌کنند به زیر ۵سال رسیده است و این واقعا اوضاع ترسناکی است. ۱۲ سال لست که می‌شنویم اقتصاد کشور درست می‌شود یا قیمت دلار کاهش پیدا می‌کند اما چنین اتفاقی رخ نداده است. 

خطوط: آقای باقرپور در خدمت شما هستیم

باقرپور: آقای جامساز فرمودند این طرح عجولانه و تجاری است. آقای جامساز فضای کلان اقتصادی بر بازار مسکن محیط است نه بازار مسکن محیط بر اقتصاد. اگر اقتصاد تورمی است در بخش مسکن هم چنین تورمی حاکم می‌شود. مشکل بازار مسکن از ابتدای دهه ۵۰ آغاز شد، دنبال این نیستیم که بحث را سیاسی نگاه کنیم، بازار مسکن کنونی مملو از اقتصاد کشور است. ۶ سال پیاپی نامگذاری سال تاکید بر تولید دارد؛ تولید نیاز به سرمایه‌گذاری دارد. طرح مسکن اقتصادی در بخش تعاون کشور است پس طرح تجاری نیست. هم‌اکنون اوضاع مسکن در اثر یک بیماری ۵۰ساله به جایی رسیده که دارد از بین می‌رود، دیگر کسی نمی‌گوید مشکلات بازار مسکن، می‌گویند بحران بازار مسکن. شاید مسکن کم تاثیرترین حوزه نسبت به بحث تحریم‌ها باشد. مسکن کالایی است که در بین مردم جامعه بالاترین حجم سرمایه را به خودش اختصاص می‌دهد. هم‌اکنون جوانانی داریم که ازدواج نمی‌کنند چرا که یکی از اصلی‌ترین موانع‌شان تامین مسکن است. جوانانی که هم‌اکنون به دلیل مسکن ازدواج نمی‌کنند، سن ازدواج به بالای ۳۰سال و فرزندآوری به بالای ۳۲سال رسیده است، جامعه دارد به سوی سالمندی حرکت می‌کند، ما بحران جمعیت را در پیش رو داریم همانطور که ۸سال پیش بحران مسکن را در پیش رو داشتیم و امروز در دل آن هستیم. فرمودید این طرح به دلیل تغییر هرساله قیمت‌ها قابل اجرا نیست، اینطور نیست چرا که ما در طرح‌های دولتی شاهد چنین موضوعی هستیم مثلا در نهضت ملی مسکن ۳سال گذشته گفتند مردم را با ۲میلیون و ۷۰۰هزارتومان صاحبخانه می‌کنیم اما هم‌اکنون با ۱۲میلیون تومان هم نمی‌توانند آن را جمع کنند. فرمودید طرح مسکن اقتصادی پاسخگوی بحران مسکن نیست؛ اگر به معنای عام بخواهیم حساب کنیم بنده هم چنین نکته‌‌ای را گفتم، نه این طرح بلکه هیچ طرح دیگری به تنهایی نمی تواند تمامی جوامع هدف بحران مسکن را پوشش دهد. در سال ۲۰۲۴ معاملات مسکن در کشور ترکیه ۲۰/۶ افزایش داشت اما ما معاملات زیر ۲هزار را در شهر تهران طی امسال تجربه کردیم. یک محل استانبول به اندازه کل تهران در سال معامله مسکن دارد. ۱میلیون و ۴۸۷هزار معامله مسکن در کشور ترکیه اتفاق افتاده که این بیش از ۵برابر آمار کشور ما است؛ حالا چه اتفاقی افتاده در کشوری همانند ترکیه که تورم سنگین‌تری نسبت به کشور ایران دارد، نه تنها قدرت خرید و استطاعت خانوار در بخش مسکن حفظ شده بلکه ارتقا هم پیدا کرده است. ما نمی‌توانیم جریان زندگی را متوقف کنیم و یا طرحی را برای جامع مختلف ارائه ندهیم تا اقتصاد کشور درست شود. در جامعه‌ای زندگی می‌کنیم که تورم ۴۰درصدی دارد اما موقع افزایش حقوق سالانه فقط ۲۰درصد در نظر می‌گیرند. هر روز سفره خانوارها کوچک‌تر و مسکن از استطاعتشان خارج می‌شود.

آقای جامساز فرمودند این طرح عجولانه و تجاری است. آقای جامساز فضای کلان اقتصادی بر بازار مسکن محیط است نه بازار مسکن محیط بر اقتصاد. اگر اقتصاد تورمی است در بخش مسکن هم چنین تورمی حاکم می‌شود. مشکل بازار مسکن از ابتدای دهه ۵۰ آغاز شد، دنبال این نیستیم که بحث را سیاسی نگاه کنیم، بازار مسکن کنونی مملو از اقتصاد کشور است.

خطوط: جناب آقای جامساز در خدمت شما هستیم

جامساز: بنده یا هر طرحی که هدف آن تامین آسایش و رفاه مردم باشد موافق هستم و از آن هم استقبال می‌کنم. نسل آینده با نسل کنونی بسیار فرق دارد. نهادهای حاکم در جامعه باید با تغییر و تحولات جهانی پیش روند اگر نخواهند پیش روند، شکست می‌خورند. متاسفانه تامین رفاه، آسایش و امنیت شهروندان به کل فراموش شده است یعنی تمامی منابع در جهت دیگری دارد حرکت می‌کند. به جای آنکه طرح مسکن اقتصادی را مالکیت محور باشد، آن را اجاره محور کنیم مگر در کشورهای دیگر اینگونه نیست؟ شرایط را جوری مردم برای فراهم کنیم که اصلا گرفتار مسئله مالکیت نباشند و بتوانند راحت زندگی کنند. وقتی صحبت از یک طرحی می‌شود باید تمامی جوانب را در نظر گرفت. هم اکنون آنقدر بحران داریم که روزی ۴۰۰میلیارد دلار نیاز داریم تا این بحران‌ها حل شود. معضلات ساختاری بسیاری در کشور موجود است تا این معضلات حل نشود، چنین طرح‌هایی بسیار عالی است، کسانی که از وضعیت موجود کشور سود می‌برند با چنین طرح‌هایی مخالفت می‌کنند. ساخت این نوع مسکن‌ها خوب است چرا که جوانان خانه‌دار می‌شوند اما خیلی مسئله دور و درازی دارد، اگر این مسائل می‌خواهد حل شود، دولت باید حمایت کند.

باقرپور: درست است باید به سمتی حرکت کنیم که حاکمیت یک سری موارد را اصلاح کند. ما می‌خواهیم مسکن اقتصادی به درد سوداگری دچار نشود، روش این است که به هر خانوار یک واحد اختصاص یابد. در ۱۰۰ درصد تامین پارکینگ هم اکنون در مناطق شهری ۵۱درصد وسیله نقلیه دارند. واحد‌های کوچک‌متراژ در کنار متوسط و بزرگ متراژ مشروعیت و مبنای قانونی پیدا می‌کنند یعنی در شرایط موجود کشور بتوانیم از معضلات خارج شویم.

خطوط: آقای نائینی در خدمت شما هستیم

واحد‌های کوچک در دنیا جایگاه دارد و اصلا چیز بدی نیست اما باید کاری کنید که نظام مهندسی برای خلاقیت در این بخش ورود پیدا کند یعنی ظرفیت‌های دانشی در این حوزه ورود پیدا کنند. اهداف اصلی تولید بهره‌وری و کیفیت است. این اهداف در نظام‌های اسناد بالادستی دیده نشده است.

نائینی: بنده نمی‌دانم اطلاعاتی که در خصوص زیاد بودن مساکن گفته می‌شود از کجا آمده؟ فقط بیش از ۱۹میلیون ساکن بافت‌های فرسوده هستند که این افراد در خطر فوری هستند حتی اگر یک حادثه‌ای هم پیش آید، امکان دسترسی به واحدها را نداریم. نیاز مردم بالاتر از ساخت یک میلیون مسکن در سال است. صنعت ساختمان، صنعت پیشران اقتصاد کشور است، اگر به درستی به این صنعت نپردازیم گرفتار یک انقطاع تاریخی می‌شویم. نسل ما مسئول حفاظت از این نوع صنعت است. ۳۰درصد بخش مسکن از تشکیل سرمایه ثبات ملی ما است، هم‌اکنون با بحران سرمایه‌گذاری مواجه هستیم. باید در جهت حل بحران‌های دیگر تلاش کنیم. واحد‌های کوچک در دنیا جایگاه دارد و اصلا چیز بدی نیست اما باید کاری کنید که نظام مهندسی برای خلاقیت در این بخش ورود پیدا کند یعنی ظرفیت‌های دانشی در این حوزه ورود پیدا کنند. اهداف اصلی تولید بهره‌وری و کیفیت است. این اهداف در نظام‌های اسناد بالادستی دیده نشده است.

خطوط: آقای کیشی زاده جمع‌بندی شما را بشنویم 

مسکن کوچک واقعا هیچ ایرادی ندارد و می‌تواند هزینه‌های زندگی و ساخت را کاهش دهد و از همه مهم‌تر می‌تواند به محیط زیست کمک بیشتری کند. وقتی یک خانوار دو نفره در یک آپارتمان ۱۳۰متری زندگی می‌کنند بالای ۴ساعت باید دستگاه‌ها کار کنند تا آن خانه گرم شود در صورتی که در خانه کوچک این مقدار کاهش پیدا می‌کند.

کیشی زاده: مسکن کوچک واقعا هیچ ایرادی ندارد و می‌تواند هزینه‌های زندگی و ساخت را کاهش دهد و از همه مهم‌تر می‌تواند به محیط زیست کمک بیشتری کند. وقتی یک خانوار دو نفره در یک آپارتمان ۱۳۰متری زندگی می‌کنند بالای ۴ساعت باید دستگاه‌ها کار کنند تا آن خانه گرم شود در صورتی که در خانه کوچک این مقدار کاهش پیدا می‌کند . این آپارتمان‌ها باید انعطاف‌پذیر باشند که این کار نیازمند دانش است. شهرداری تهران برای بزرگراه امام علی نصف تهران را خرید حالا نمی‌تواند یک زمین در وسط شهر خریداری کند. یک علمی در کشور وجود دارد به نام مدیریت ساخت اما متاسفانه در ایران چنین چیزی را نداریم اصلا آموزشی در این راستا در دانشگاه‌ها صورت نمی‌گیرد.

جامساز: فرمودید مسکن مهر امکاناتی ندارد بله درست است اصلا فرض کنید که امکانات هم داشت؛ مسکن مهر بین ۴۰ تا ۵۰هزارمیلیارد تومان از بانک مرکزی دریافت و پول بدون پشتوانه چاپ شد؛ این موضوع یک تورم بسیار بالایی را ایجاد کرده است. اگر افراد مسکن مهر از قشر حقوق‌بگیر باشند و اگر لوله خانه همان فرد به مشکل بخورد، نمی‌تواند هزینه‌اش را دهد. فرمودید مدیریت ساخت نداریم؛ اصلا بفرمایید که مدیریت چه چیزی را داریم؟ تمام مدیریت‌ها به بن‌بست خورده است برای آنکه زمینه اجرایی ندارد. قوانین کشور باید متناسب با حرکت مدیریت دانش محور باشد وقتی قوانین ظرفیت ایجاد مدیریت بهینه را ندارد دیگر چه انتظاری می‌توانیم داشته باشیم؟ برخی قوانین به جای آنکه حافظ منافع مردم باشد و شرایط را تسهیل کند، باعث درهم تنیدگی و تشنج می‌شود؛ این مسائل شرایط را برای پیشرفت اقتصادی فراهم نمی‌کند، برای پیشرفت اقتصادی باید یک مسیر درستی داشته باشیم تا در آن مسیر همه دست به دست هم دهند تا به سمت جلو پیش رویم. شرایط کنونی کشور که ناشی از مدیریت اقتصاد کلان است علاوه بر بحران‌هایی که برای حاکمیت ایجاد کرده، باعث بحران اعتماد اجتماعی در جامعه شده است. متاسفانه با سقوط اقتصاد دچار انحطاط اخلاقی هم شده‌ایم. امیدوارم طرح مسکن اقتصادی به سرانجام برسد.